Enerji Günlüğü - Türkiye, 1961 yılından bu yana gözlemci statüsünde bulunduğu Avrupa Nükleer Araştırmalar Merkezi CERN'e ortak üye oldu.
Türkiye, Avrupa Nükleer Araştırmalar Merkezi CERN ile ortak üyelik anlaşması imzaladı. Ortak uyelik anlasması İsvicre'nin Cenevre kentindeki CERN merkezinde Turkiye'nin BM Daimi Temsilcisi Ferden Çarıkçı ve CERN DirektörüRolf Heuer tarafından imzalandı.
Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanı Taner Yıldız da törene tanıklık etti. Bakan Yıldız, burada yaptığı konuşmada "Dünyanın en büyük parçacık fiziği laboratuvarı olan Avrupa Nükleer Araştırma Merkezi’nde çok önemli bir güne tanıklık etmekteyiz. 1961’den bu yana gözlemci statüsünde bulunduğumuz CERN’de, TBMM onay sürecini müteakiben Ülkemiz Ortak üye statüsüyle çok önemli deney ve araştırmalara, çok değerli bilim adamlarıyla iştirak ederek bilim alanında önemli gelişmelere imza atacaktır" dedi.
Türkiye'nin 2009 yılında CERN’e üyelik başvurusu yaptığını belirten Bakan Taner Yıldız, bugün arzu edilen noktaya gelindiğini söyledi. Türk bilim insanlarının burada yapacakları çalışmaların, hem Türkiye’deki bilimsel çalışmalara hem de dünyanın buluştuğu bu Merkezdeki araştırmalara artı değer katacağı inancını dile getiren Bakan Yıldız şöyle devam etti:
"CERN, temel bilim araştırmalarının yanında, yarının teknolojilerini geliştirmekte çok önemli rol oynamaktadır. Evrenin nasıl oluştuğuna dair fizik teorilerinin ispatlanabilmesi için çok önemli olan bu parçacığın keşfi bilim dünyası için bir dönüm noktasıdır. Üstelik, bu Merkezde yürütülen çalışmalar yeni temiz enerji kaynaklarının araştırılması, yeni reaktör sistemlerinin geliştirilmesi, bilgisayar teknolojisi, tıpta teşhis ve tedavi gibi çok çeşitli alanlarda önemli katkılar sağlamaktadır. Şunu belirtmek isterim ki, bu önemli araştırma merkezinde, üyelik öncesi dönemde de birçok projede çok değerli bilim insanımız görev almıştır. Bu çerçevede, ATLAS, CMS, AMS, ALICE, CAST deneylerine ve CLIC çalışmalarına ülkemizden katılan araştırmacıların projeleri Türkiye Atom Enerjisi Kurumumuz tarafından desteklenmektedir."
Türkiye'nin CERN'de yapılan çalışmaların meyvelerini almaya başladığını da belirten Enerji Bakanı Taner Yıldız, "Örneğin, Türkiye’nin ilk proton hızlandırıcı tesisi 2012 yılında açılmıştır. Tesis, Türk CERN’i olarak adlandırılmaktadır. Ankara’daki Sarayköy Nükleer Araştırma ve Eğitim Merkezi’nde kurulan tesis, Türkiye’de bir ilk olması açısından önem taşımaktadır. Tesis, ayrıca, hızlandırıcı teknolojisi alanındaki araştırma ve geliştirme çalışmalarında altyapının oluşturulması açısından da büyük önem taşımaktadır" diye konuştu.
Türkiye'nin yapılan deneyler ve araştırmalara katılımın dışında, CERN ile ilişkilerinin çeşitli faaliyetlerle de sürdürüldüğünü anlatan Taner Yıldız şöyle devam etti:
"CERN’de her yıl gerçekleştirilen staj programına bu yıl öğretmenlerimiz ve öğrencilerimiz davet edilmiştir. Öğretmenlerimizin ve öğrencilerimizin burada edindikleri donanımla yeni nesillere yön verecek bilgiyi aktarıp, çok daha fazla sayıda bilim insanı yetişmesine katkı sağlayacaklarına tüm kalbimle inanıyorum. Daha önce emeği geçen ve bundan sonra çalışmalara katılacak bilim insanlarımızın da yollarının açık olmasını diliyorum."
HADRON ÇARPIŞTIRICISI VE CMS DENEYİ
Bakan Yıldız ve beraberindeki heyet törenin ardından CERN'de yer altındaki Büyük Hadron Çarpıştırıcısı ve CMS deneyini izledi. CMS deneyi, CERN’de Büyük Hadron çarpıştırıcısı üzerinde kurulan ve 2008 yılında çalışmaya başlayarak proton-proton çarpışmaları sonucu ortaya çıkan parçacıkların izlerini ve enerjilerini ölçen beş deneyden biri olarak biliniyor.
İngilizce’deki Compact Muon Selenoid (Yoğunlaştırılmış müon selenoidi) sözcüklerinin kısaltması olan CMS, 15 metre yükseklikte, 22 metre boyunda toplam 12500 ton ağırlığa sahip bir düzenek. Dedektörün en iç bölgesinde 3.85 tesla kadar manyetik alan şiddetine sahip güçlü bir süperiletken mıknatıs bulununan CMS düzeneği, özellikle yeni fizik kanunlarına (Higgs bozonu, süpersimetri, v.s.) ait sinyalleri keşfetmek üzere dizayn edilmiş durumda.
CERN 1954'TE KURULDU
Avrupa Nükleer Araştırma Merkezi (CERN) Nükleer Fizik ve parçacık fiziği alanında araştırmalar yapmak üzere 12 kurucu ülke tarafından CERN Konvansiyonu’nun imzalanmasını takiben 1954 yılında kuruldu. Belçika, Danimarka, Almanya, Fransa, Yunanistan, İtalya, Norveç, İsveç, İsviçre, Birleşik Krallık, Hollanda ve Yugoslavya'dan (1961 yılına kadar) oluşan kurucu ülkelere daha sonra Avusturya, İspanya, Portekiz, Finlandiya, Polonya, Macaristan, Çek Cumhuriyeti, Slovakya, Bulgaristan ve İsrail de katıldı.
CERN programlarına gözlemci olarak katılan ülkeler ve örgütler arasında, Avrupa Komisyonu, Hindistan, Japonya, Rusya Federasyonu, Türkiye, UNESCO ve ABD yer alıyor. CERN ile işbirliği anlaşması bulunan ve üye olmayan ülkeler ise Arjantin, Ermenistan, Avustralya, Azerbaycan, Belarus, Bolivya, Brezilya, Kanada, Şili, Çin, Kolombiya, Hırvatistan, Ekvador, Mısır, Estonya, Makedonya, Gürcistan, İzlanda, İran, Ürdün, Kore, Litvanya, Malta, Meksika, Karadağ, Fas, Yeni Zelanda, Pakistan, Peru, Suudi Arabistan, Solovenya, Güney Afrika, Ukrayna, Birleşik Arap Emirlikleri ve Vietnam olarak sıralanıyor.
CERN'in aynı zamanda bilimsel faaliyetleri çerçevesinde Çin, Küba, Gana, İrlanda, Letonya, Lübnan, Madagaskar, Mozambik, Filistin, Filipinler, Katar, Ruanda, Singapur, Sri Lanka, Tayland, Tunus, Özbekistan ve Venzuela ile ilişkisi bulunuyor. 1954 yılından beri gözlemci konumunda olan ve CERN’in kuruluşunda rol oynamış UNESCO dışında ülke bazıdna gözlemcilere bakıldığında en eskisi Türkiye (1961), en yenisi ise Hindistan (2002).
Üye ülkeler, belli görev ve sorumluluklar üstlendikleri CERN programlarının yürütülmesi için sermaye ve işletme masraflarına katkı sağlıyorlar. Üye ülkelerin, CERN Konseyi'nde temsil edilerek merkezin işleyiş ve faaliyetlerine ilişkin kararların alınmasında da yükümlülükleri bulunuyor.