Yenilenebilir enerji kaynaklarını destekleme mekanizması Türkiye’nin son 10 yılına damgasını vurmuş, uzun soluklu yatırım teşvik modellerinden birisidir.
Geride bıraktığımız 10 yılda güneş, rüzgar, hidroelektrik, biyokütle ve jeotermal elektrik santrali kurulumlarını tetikleyen YEKDEM uygulaması, eğrisiyle, doğrusuyla, günahıyla sevabıyla, eksiğiyle fazlasıyla bir beş yıl daha devam edecek. Çünkü 1 Temmuz 2021-31 Aralık 2025 dönemine dair yeni YEKDEM şartları belli oldu. Buna göre güneş, su, rüzgar, jeotermal ve biyokütle kaynaklı santrallere 1 Temmuz 2021 tarihinden itibaren daha düşük destekleme fiyatı ödenecek.
Önce eskisine bakalım... 30 Haziran 2021’e kadar işletmeye alınacak güneş ve biyokütle santrallerine kilovatsaat başına 13.3 dolar/cent ödenecek. Bu tutar rüzgar ve hidroelektrik santrallerinde 7.3 dolar/ cent, jeotermal elektrik santrallerinde ise 10.5 dolar/cent olarak uygulanacak.
Yenisine gelince... 1 Temmuz 2021 ile 31 Aralık 2025 arasında işletmeye alınacak santrallerin destekleme ödemeleri, TL cinsinden belirlenen yeni tutarlar üzerinden yapılacak. Yeni destekler GES’lerde ve termal yakmaya dayalı BES’lerde 32 kuruş olarak belirlenirken, hidroelektrik santrallerde bu tutar 40 kuruş oldu. Jeotermal santralleri ile biyometanzasyona dayalı biyokütle santralleri ise 54 kuruş ile en yüksek kWh başına YEKDEM ödemesi alacak. Söz konusu santrallere verilecek destek tutarları her üç ayda bir, enflasyon ve kur hareketlerine endeksli olarak güncellenecek.
Neyse, konunun ayrıntıları uzun...
Yeni dönemdeki YEKDEM fiyat alım garantileri yatırımcıları pek memnun etmişe benzemiyor. Peki haklılar mı? Evet haklı oldukları noktalar var. Ama bu saatten sonra enerji yönetiminden bir geri adım beklemiyorum açıkçası.
Enerji sektörü oyuncuları da bunu yeni normal olarak kabul edip, hesabını kitabını buna göre yapmak durumunda. Yeni YEKDEM tutarlarını çok düşük bulup, projesinin fizibıl olmaktan çıktığını düşünenlerin 1 Şubat 2021 itibariyle, “Daha önce aldığım lisansımdan vazgeçiyorum, bana lisans bedelimi iade edin” diye EPDK’ya başvurmuş olması beklenir. Sayılarını bilmiyorum ama bunu yapanlar vardır kuşkusuz. Ancak eski YEKDEM dönemine göre planlayıp geliştirdiği projesinden yeni dönemde de vazgeçmeyi düşünmeyen girişimciler çoğunluktaysa, sektörde yeni destekleme tutarlarına yönelik memnuniyetsizlik mesajlarının ciddiyetini sorgulamak gerekir.
Çünkü, yeni açıklanan destekleme fiyatları da projeleri yapılabilir kılmaya devam ediyor demektir bu...
Yine de şunu belirtmeden geçmeyelim. Yeni YEK destekleme fiyatlarının düşmesinin birçok projeyi rafa kaldıracağı kesin. Buna yüzde 100 kötü oldu diyemeyiz. Çünkü zaten daha önceki tutarlara göre bile fizibıl sayılmayan pek çok projenin yıllarca gündemde kaldığını biliyoruz. Hiç olmazsa en “yapılamaz” projeler hemen elenir, yeni şartlara uygun yeni projeler geliştirilir.
Bu arada yeni YEKDEM uygulamasında neredeyse tartışmasız herkesin kabul ettiği bazı olumlu yanlar var. Özellikle çevre/iklim hassasiyetinin giderek arttığı da göz önünde bulundurulursa, bu olumlu yönler çok daha iyi anlaşılır. Yeni destekleme tutarları belirlenirken, biyokütle enerji santrali (BES) projeleri üç alt gruba ayrılmış. Daha kolay anlaşılsın diye söyleyelim, “atık lastik yakarak elektrik üreten” ya da “çöp yakıp karbon salarak eletrik üreten”, yani çevreyi ve atmosferi kirleten tesisler ile organik atıkları işleyip biyometanizasyonla gaz üreten, oradan elektrik elde ederken, kalan çıktıları organik gübreye dönüştüren, yani iklim dostu biyokütle santrallerini aynı kefeye koymak çok da doğru değildi zaten. Hatta sizin çöp yakma işine verdiğiniz destek o kadar yüksek kalıyor olmalı ki yakın geçmişte çöp ithalatında artışa bile yol açmıştınız.
Bu arada, YEKDEM destek tutarları en fazla düşürülmüş görünen enerji kaynağı güneş olarak görünüyor. Yine de önümüzdeki dönemde yenilenebilir enerji yatırımlarının kesintiye uğramayacağı alan hangisi diye sorarsanız güneş derim. Çünkü teknolojik gelişim başta olmak üzere pekçok faktör güneşten yana! GES’ler kısmına daha sonra devam etmek üzere güneşiniz bol olsun diye kapatalım.