Türkiye’de yeni yıla girilirken en önemli ekonomi gündem maddesi enerji zamları oldu. Nasıl olmasın ki? Elektrik fiyatları yüzde 130’a yakın, doğalgaz fiyatları da konutlarda yüzde 25, sanayide yüzde 50 artmıştı. Buna son dönemde kur artışlarının etkisiyle yükselen akaryakıt fiyatlarını da eklemek lazım tabii.
Enerjinin evlerde ve yollarda konforumuzu arttırmanın yanında hemen bütün sanayi kollarında ana üretim girdisi olması da konunun önemini iyice arttırıyor elbette. Yani enerji fiyatlarına yapılan zam, zincirleme bütün mal ve hizmet fiyatlarının artacağının habercisi oluyor.
Her neyse, şimdi biz dönüp elektrik ve doğalgaz fiyatlarındaki artışın arka planına bakmaya çalışalım. Baştan söyleyelim, doğalgaz ve elektrik tarifelerine zam yapılması hiç de şaşırtıcı değil.
Bir kere, enerji konusunu her ağzımıza aldığımızda bu konuda dışa bağımlı olduğumuzu söylüyorsak, Türkiye’de kıt bulunan bir varlıktan söz ettiğimizi unutmayalım. Hem kıt hem de küresel fiyatları üzerinde herhangi bir etkinizin olmadığı ürünlerden söz ediyoruz. İthalat faturası sürekli büyüyen benzin, motorin, otogaz, elektrik ve doğalgazın yurt içindeki fiyatlarının yerinde sayması beklenemezdi herhalde.
Peki özellikle elektrikte olmak üzere, zam oranları neden bu kadar yüksek tutuldu?
Çünkü uzunca bir süredir, elektrik fiyat tarifeleri, maliyetlerdeki artışa rağmen ya hiç arttırılmamış ya da maliyet artışının çok altında yükseltilmişti.
İyi de bugüne kadar düşük tutulabiliyorsa neden buna devam edilemiyor? Edilemezdi artık. Çünkü yapılmayan zammın maliyeti hükümet bütçesinden, dolayısıyla vatandaştan toplanan vergi gelirlerinden karşılanıyordu.
Yani doğalgaza zam yapmamak için BOTAŞ’ın aldığı fiyatın dörtte birine vatandaşa gaz satmaya devam etmesi, bir başka deyişle zararının büyümeye devam etmesi gerekiyordu. Hatta yılbaşından çok kısa bir süre önce BOTAŞ’ın vergi borçları ve faizleri silinmişti.
Aynı durum elektrik konusunda da geçerli. Konut elektriğinin fiyatını düşük tutmak adına, devletin elektrik şirketi EÜAŞ’ın bilançosundaki zarar hanesinin büyümesi kaçınılmazdı. İşte elektrik zammı da Elektrik Üretim AŞ’nin (EÜAŞ) zararını azaltacak ya da sıfırlayacaktır. Böylece Hazine ve Maliye Bakanlığı, EÜAŞ zarar ettiği için vergi alamamak bir yana, başka yerlerden alınan vergilerle kapattığı bir açıktan kurtulmuş olacak.
Tabii elektrik fiyatlarına yapılan zamlar EÜAŞ’ın dışında elektrik üretimi yapan özel sektör oyuncularının da rahatlamasını beraberinde getirdi. Özellikle maliyetleri çok yükselen kömür ve doğalgaz santrali işletmecileri bunların başında geliyor. Konu uzun, konuşulacak çok yönü var elbette ama şimdilik bu kadarla yetinelim.
Bu köşe, konuyla ilgili gelecek sorulara ve ortaya atılacak fikirlere açıktır.