Haberlerde okuyunca kafam karıştı.
Cumhurbaşkanı Erdoğan, ABD Başkanı Trump’la yaptığı görüşmeden bahsediyor: “Dün gece Trump diyor ki, ‘Burada Putin’in ne beklentisi var? Ne isteği var?’ ‘Kamışlı’da petrol olayı var’ dedim. ‘Orada petrol var mı?’ dedi. ‘Var ama Deyrizor kadar değil’ dedim.”
Acaba bir şey mi kaçırdım diye düşündüm.
Suriye’deki iç savaş neredeyse on yıldır devam ediyor. Rusya, ABD, Türkiye, İran, İsrail, Suudi Arabistan, Katar ve daha pek çok ülke doğrudan ya da dolaylı olarak bu savaşın içinde.
Peki Suriye’nin sahip olduğu doğal kaynaklar, bu ülkelerin orada bulunmalarının nedeni olabilir mi?
Bir daha düşünmekte yarar var.
KAYNAK FAKİRİ BİR ÜLKE
Suriye’nin bilinen ham petrol rezervi 350 milyon ton, yani 2,5 milyar varil civarında. Bu rakamın toplam küresel rezerv içindeki payı yaklaşık binde 1.5 seviyesinde. Yani neredeyse ihmal edilebilir düzeyde.
ABD’nin rezervleri Suriye’dekinin tam yüz katı. Rusya’nın kırk kat, Suudi Arabistan’ın yüz yirmi kat, Irak’ın altmış kat daha fazla rezervi var.
Üstelik Suriye petrollerinin büyük kısmı, çevresindeki diğer Orta Doğu ülkelerinin petrollerine göre daha düşük kalitede.
Suriye’nin tüm rezervi kadar petrolü ABD sadece altı ayda üretebiliyor. Bu süre Rusya’da yedi ay. Suriye’de iç savaş öncesinde yapılan yıllık 20 milyon ton civarındaki üretimi ise ABD sadece 10 günde, Rusya iki ayda, Türkiye beş ayda tüketiyor.
Suriye’nin bilinen doğalgaz rezervleri yaklaşık 300 milyar metreküp kadar. Rusya’nın gaz rezervleri bunun tam yüz elli katı. Suriye’ye göre İran’ın rezervi yüz yirmi kat, ABD’nin kırk beş kat daha büyük.
Suriye’nin tüm doğalgaz rezervini ABD dört ayda, Rusya yedi ayda tüketebiliyor.
Suriye’nin kayda değer tek maden kaynağı, ağırlıklı olarak gübre yapımında kullanılan fosfat kayası. Küresel rezervin yaklaşık yüzde 2,5’u bu ülkede.
Suriye Hükümeti 2018 yılında ülkesindeki fosfatın üretimi için bir Rus şirketiyle 50 yıllık anlaşma imzaladı. Şirketin yılda yaklaşık 2,2 milyon ton üretim yapmayı planladığı ileri sürülüyor.
Bazı fosfat esterlerinden nükleer alanında kullanılan plütonyum ve uranyum nitratların elde edilmesi mümkün. Ancak Suriye-Rusya fosfat işbirliğinin kapsamında böyle bir amacın bulunup bulunmadığı henüz bilinmiyor.
Suriye’nin fosfat dışında önemli bir maden rezervi yok. Ne nadir toprak elementleri, ne lityum, ne kobalt, ne de kömür... Az miktarda krom, manganez, tuz, mermer, pomza ve jips ise kendisine bile zor yetecek kadar.
Dolayısıyla elimizdeki verilere bakarsak, Suriye kaynak fakiri bir ülke.
RUSLAR NE İSTİYOR, ABD'NİN HEDEFİ NE?
Ancak, küresel ölçekte fazla önem taşımayan Suriye petrolleri, bu ülke ya da buradaki savaş için çok şey anlamına geliyor.
İç savaş öncesinde Suriye gelirlerinin neredeyse yüzde 25’ini sağlamakta olan petrol, iç savaş boyunca orada savaşan örgütlerin finansmanına hizmet etti ve hâlâ ediyor.
2017 yılına kadar Suriye topraklarının büyük kısmını kontrol eden İŞİD, ayakta kalmasını petrol yataklarını ele geçirmesine borçluydu. 2014 yılından itibaren petrol satışlarından yılda neredeyse yarım milyar dolar gelir elde eden İŞİD, savaşın maliyetlerini bu gelirlerden karşıladı, sahaların kontrolünü kaybettiğinde ise daha fazla tutunamadı.
Suriye'nin doğu ve kuzeydoğusundaki petrol ve gaz sahalarının kontrolü 2017 yılından itibaren İŞİD’den ABD destekli PYD-YPG’ye geçti. Suriye petrollerinin en büyük ve en verimli bölümüne sahip olan örgüt, buradan ürettiği petrolü büyük oranda Irak ve Suriye hükümetlerine satarak savaşın finansmanını sağladı. Son dönemde, Barış Pınarı harekâtıyla Kuzey Suriye'de toprak kaybeden PYD-YPG, kuzeydoğu Suriye’deki petrol yataklarının önemli bölümünü hâlâ kontrol ediyor.
Rusların beklentilerini merak eden Trump, PYD-YPG’nin elindeki petrol sahalarını koruma gerekçesiyle bölgeye asker gönderme planına geçtiğimiz Kasım ayında onay verdi. Bu yılın başında Fox News’a yaptığı açıklamalarda ise Suriye’ye gönderilen ABD askerlerine ilişkin; "Benim için Suriye’de askerlerimizi bıraktı diyorlar. Ne yaptım biliyor musunuz? Petrolü aldım. Orada sadece petrolü alan askerlerimiz var, onlar petrolü koruyorlar” diyordu.
ABD, petrol yataklarını elinde tutmakla, bir taraftan PYD-YPG’nin finansmanını kolaylaştırırken, diğer taraftan bu sahaların Esat ya da Rusların eline geçmesini engelliyor.
Kendi petrol sahalarına erişim konusunda çaresiz kalan Suriye rejimi ise kendi petrol ihtiyacı için İran’a milyarlarca dolar borçlanmış durumda. Muhtemel bir pazarlık masasında, petrol yataklarının muhaliflerin elinde bir koz olarak kullanılacağını bilen Esat’ın petrolü tekrar ele geçirmek için en önemli dayanağı ise Rusya Federasyonu. Geçtiğimiz yıl iki ülke arasında imzalanan ve Moskova’ya Suriye petrol ve gazı üzerinde münhasır haklar veren enerji işbirliği anlaşması bu amaca hizmet ediyor.
ÜLKE YENİDEN İNŞA EDİLİRKEN KAYNAĞA İHTİYACI OLACAK
Sonuç olarak, Suriye petrolleri iç savaşın hem gidişatı hem de sonuçları üzerinde etkili olacak en önemli parametrelerden biridir. Ama aynı zamanda, iç savaş sonrası bu yoksul ülkenin yeniden imarı için de bu kaynaklara mutlaka ihtiyaç duyulacaktır.
Evet, Suriye doğal kaynaklar bakımından kendisine komşu diğer Orta Doğu ülkeleri kadar zengin değil. Ancak insanlık tarihi boyunca her zaman dikkat çekici bir jeopolitik konuma sahip oldu. Özellikle doğusunda bulunan petrol ve gaz zengini ülkelerin Suriye üzerinden Akdeniz’e erişimleri, önemli fırsatlar sunuyor. Mütevazı petrol ve gaz rezervlerine karşılık, Suriye’nin sağladığı enerji geçiş yolları paha biçilmez.
Diğer taraftan, son yıllarda Doğu Akdeniz’de yoğunlaşan petrol ve gaz aramaları Suriye’yi de yakından ilgilendiriyor. Son keşifler, Suriye açıklarında da önemli doğalgaz yataklarının olabileceğine işaret ediyor. Dolayısıyla, Suriye’nin geleceğini, Orta Doğu ve Doğu Akdeniz’deki enerji kaynaklarından bağımsız düşünmek mümkün değildir.
Kaynaklar:
British Petroleum, BP Statistical Review of World Energy, June 2019.
International Energy Agency, World Energy Statistics 2019, Paris 2020.
US Geological Survey (USGS), The Mineral Industry of Syria (Advance Release), By Mowafa Taib, February 2020.
US Geological Survey (USGS), Mineral Commodity Summaries 2020, Virginia 2020.
The Federal Institute for Geoscience and Natural Resources (BGR), Energy Study 2016. Reserves, Resources and Availability of Energy Resources, Hannover, 2016.
World Energy Council, World Energy Resources 2016, London, 2016.