Enerji Günlüğü - karbon bazlı yakıtlardan düşük karbonlu enerji kaynaklarına geçiş ve elektrikli ulaşımın hızlı gelişimi, enerji depolama sistemlerine olan talebi artırıyor. Lityum, bir dizi yüksek teknoloji endüstrisinde halihazırda yaygınlaşmış olan bu tür sistemlerin geliştirilmesi için kritik bir element. Lityum piller elektroniğe, ulaşıma, kesintisiz güç kaynağı sistemlerine, rüzgâr türbinlerine ve güneş enerjisi santrallerine güç sağlıyor ve elektrik üretimini daha istikrarlı hale getiriyor. ‘Yeni petrol’ deyimi, lityumun artan küresel önemi hakkında çok şey anlatıyor.
Rosatom’dan alınan bilgiye göre şirket; lityum madenciliği, işleme, batarya üretimi ve bertarafı planlarıyla “madenden kullanıma kadar” tam döngülü bir üretim zinciri oluşturuyor. Mart 2024'te, kamu ve ticari elektrikli araçlar için evrensel bir bataryayı tanıtan Rosatom,2026 yılının sonuna kadar 100 bin elektrikli araç için çekiş bataryası üretmeyi amaçlıyor.
HEM OTOMOTİV HEM DEPOLAMA
Enerji depolama cihazlarının geliştirilmesi ve üretimi konusundaki çalışmaları yoğunlaştırmak ve bu alandaki portföyü çeşitlendirmek için Rosatom, 2020 yılında özel ekipman, iletişim ağları, acil durum ve kesintisiz güç kaynakları, elektrikli otobüsler ve troleybüsler için çekiş bataryaları, elektrikli araçlar, hafif ticari elektrikli araçlar, elektrikli forkliftler, demiryolu ve su taşımacılığı için lityum iyon enerji depolama cihazları üreten ayrı bir iş alanı kurdu.
Rosatom ürünlerinin bir diğer kullanım alanı ise sabit enerji depolama sistemleri. Depolama, temizlik, belediye, madencilik, havaalanı ekipmanları, robotlar vb. gibi özel araçlar için çekiş akülerinde de Rosatom tarafından üretilen lityum ürünlerinden faydalanılıyor.
İKİ GİGA FABRİKA YOLDA
Rosatom, Ekim 2022’de Kaliningrad bölgesinde Rusya’nın ilk enerji depolama giga fabrikasının inşaatına başladı. Yılda 4GWh kapasiteli Rusya’nın en büyük ölçekli tesisi, yerli elektrikli ulaşım üreticilerinin lityum-iyon bataryalara ve elektrik şebekesi için gerekli sabit enerji depolama sistemlerine yönelik ihtiyaçlarını karşılayacak. Fabrikanın 2025 yılı içinde faaliyete geçmesi hedefleniyor.
Rosatom'un batarya serisi sürekli olarak yeni çözümlerle güncelleniyor. Şu anda portföyünde elektrikli araçlar, kargo ve yolcu taşımacılığı ile özel araçlar için çekiş bataryaları bulunuyor. Diğer çözümler ise hem otonom çalışan elektrikli otobüsler ve troleybüsler gibi elektrikli yolcu taşımacılığı, hem de yeraltı ve açık ocak madencilik operasyonlarındaki ağır madencilik ekipmanları için uygun.
Rosatom’dan alınan bilgiye göre Kaliningrad, Rusya'da elektrikli araçların aktif gelişimi için pilot bölge. Kaliningrad bölgesinde elektrikli ulaşımın başlatılması, şarj ağının geliştirilmesi ve elektrikli araçlara yönelik yeni hizmetler konusunda bölgesel yetkililerle bir de anlaşma imzalandı. Planlar arasında, 2025 yılına kadar elektrikli araçlar için üç adede kadar elektrikli hızlı şarj merkezinin kurulması ve 2030 yılına kadar elektrikli şarj istasyonlarından oluşan bir perakende ağının geliştirilmesi yer alıyor.
İkinci giga fabrika ise başkent Moskova'da inşa ediliyor. 2026 yılında faaliyete geçmesi planlanan tesisin kurulum çalışmaları devam ediyor. Fabrika, daha açılmadan Moskova ve Moskova bölgesinde otobüs ve elektrikli otobüs ağlarını işleten devlete ait Mosgortrans şirketiyle 155 binden fazla çekiş bataryası tedarikine ilişkin sözleşme imzaladı.
Rosatom, Mart 2024'te, kamusal ve ticari elektrikli ulaşım için evrensel bir batarya sundu. Evrensel bataryanın kullanımı, araçların tasarımında önemli değişiklikler gerektirmeyecek. Batarya, kilogram başına 260 vat-saat enerji yoğunluğuna sahip lityum-nikel-manganez-kobalt (Li-NMC) batarya hücrelerine dayanıyor. Seramik kaplı alüminyum oksit separatör, tüm akü çalışma modlarında yüksek düzeyde güvenlik sağlıyor. Batarya, -40 °C ila +40 °C arasında geniş bir sıcaklık aralığına sahip iklim bölgelerinde çalışmaya olanak tanıyan yüksek verimli bir sıcaklık kontrol sistemiyle donatıldı.
LİTYUM YENİ PETROL MÜ?
Lityum, elektrik depolama sistemlerinin geliştirilmesi için kritik bir unsur. Dünyanın en büyük lityum üreticisi yüzde 55’lik payla Avustralya. Avustralya’yı yüzde 26 ile Şili, yüzde 14 ile Çin ve yüzde 6 ile Arjantin izliyor. Bolivya ise ABD Jeoloji Araştırmaları Kurumu’nun raporuna göre, 21 milyon tonluk rezerviyle dünyadaki lityum kaynaklarının %21,4’üne sahip.
Lityum piller, elektronik ve ulaşım sistemlerinin yanı sıra kesintisiz güç kaynağı cihazlarının da işleyişini sağlıyor. Element, rüzgâr türbinlerinin elektrik üretimi açısından daha istikrarlı çalışmasını mümkün kılıyor. Elektrikli araçların ve enerji depolama sistemlerinin hızla artan üretimi, lityuma olan talebin katlanarak artmasına neden oluyor. Avrupa Birliği’nin (AB), 2035 yılından itibaren içten yanmalı motorlu yeni araçların satışını tamamen yasaklayacağı açıklamasının da talep artışında önemli payı bulunuyor.
“Lityum yeni petroldür” ifadesi, fosil yakıtlardan lityum-iyon pil bazlı enerji depolama sistemlerine küresel geçiş sürecinde söz konusu alkali metalin geleceğin ekonomisindeki önemine dair öngörüyü yansıtıyor.
BOLİVYA’DA LİTYUM MADENCİLİĞİ
Rosatom, Rusya'da ve yurt dışında lityum için bir hammadde tabanı oluşturma hedefiyle aktif olarak çalışıyor. Şirket, şu anda Rusya'nın kuzeyinde Kolmozerskoye lityum yatağını geliştiriyor. Yatağın 2029 yılında faaliyete geçmesi, yılda 45 bin ton lityum karbonat üretilmesine imkan verecek.
2023 yılında Rosatom’un grup şirketlerinden Uranium One Group, Bolivya’nın kamuya ait şirketi Yacimientos de Litio Bolivianos (YLB) ile ülkenin Potosí bölgesindeki Uyuni tuz bataklığında lityum karbonat madenciliği ve üretimi için bir endüstriyel kompleks inşa etmek üzere çerçeve anlaşma imzaladı. 11 Eylül 2024 tarihinde, lityum karbonat üretimine yönelik bir sanayi kompleksinin inşası için de ticari bir sözleşme imzalandı.
Söz konusu proje, Rosatom’un lityum üretimi alanındaki ilk büyük ölçekli yabancı projesi. Yatırım tutarı yaklaşık 975 milyon dolar olacak. Yeni tesis, deniz seviyesinden 3 bin 650 metre yükseklikte bulunan ve 10 bin 500 kilometrekareden fazla bir alanı kaplayan dünyanın en büyük lityum salar bölgesi Uyuni'de yer alacak.
Rus şirketin projesi, 2025 yılının ortalarında bir sanayi biriminin faaliyete geçmesini ve ardından üretim kapasitesinin yılda 14 bin tona kadar lityum karbonat üretecek şekilde aşamalı olarak genişletilmesini öngörüyor.
BENZER PİLLERE GÖRE AVANTAJLI
Rosatom sadece Rus iç pazarını dikkate almakla kalmıyor, aynı zamanda yabancı ülkelerle de iş birliğini geliştiriyor. Bu iş birliğinin coğrafyası çok geniş.
Rosatom'un çözümleri, enerji depolama sistemleri üretiminde kendi yetkinliklerine sahip olmayan yabancı ülkelerin düşük karbonlu enerjiye geçiş yapmasına, ulaşımın kitlesel elektrifikasyonuna yol açmasına ve teknolojik gelişme düzeyini yükseltmesine olanak tanıyacak. Rosatom'un en önemli avantajı, NGS inşaatında olduğu gibi, müşterinin talebine bağlı olarak hem bireysel çözümler hem de kapsamlı anahtar teslimi çözümler sunabilmesi.