Enerji Günlüğü - EPİAŞ Genel Müdürü Hasan Hüseyin Savaş, enerji borsası için kamu aydınlatma platformu benzeri bir altyapı kurulacağını söyledi. Veri ve analiz platformu sayesinde insider trading’e ve manipülatif oluşumlara izin verilmeyecek, sağlıklı ve güvenilir fiyat oluşumu sağlanacak.
Türkiye, 2000’li yılların başından itibaren yapılan çeşitli düzenlemelerle enerji sektöründe liberalizasyon yolunda epey yol kat etti. Nihayet, sektördeki serbestleşmenin sembolü sayılabilecek enerji borsası da kuruldu ve faaliyetlerine başladı. Daha önce Türkiye Elektrik İletim AŞ bünyesinde yürütülen elektrik ticareti faaliyetlerini, Enerji Piyasaları İşletme Anonim Şirketi (EPİAŞ) üstlendi. EPİAŞ Genel Müdürü Hasan Hüseyin Savaş, enerji sektöründe serbestleşme serbestleşme faaliyetleriyle ilgili sorularımızı cevapladı.
Serbest piyasada elektrik fiyatları düşük seyrediyor. Bunun EPİAŞ'la ilgisi var mı?
EPİAŞ piyasa işletmecisi. Kendisinin piyasadaki fiyat oluşumuna doğrudan bir etkisi, bir müdahalesi bulunmuyor. Ama arz ve talebin karşılaşma biçimine ilişkin süreçleri net şekilde ortaya koyarak, tereddütten uzak, net referans fiyat oluşumunu sağlamamız gerekiyor. Bunun yolu da şeffaflıktan geçiyor. Bu yüzden piyasada belirlenen fiyatın oluşumuna ilişkin süreçlerin, fiyatı belirleyen faktörlerin net şekilde ortaya konulması gerekiyor.
Ne tür faktörler, biraz açar mısınız?
Örneğin enerjiyi arz edenlerin durumu... Yani elektrik üretim santrallerinin ne kadarlık üretim yapabilecekleri, arızada olup olmadıkları, arızada iseler ne kadar bu durumda kalacakları... Hidroelektrik santrali barajlarındaki su seviyesi, kömür ve gaz santrallerinde birincil kaynak tedarik maliyetleri gibi... Bu bilgilerden bir kısmının ticari sır niteliği taşıdığı düşünülebilir ama herhangi birinin erişebileceği bir bilgiye herkesin aynı anda erişimini sağlayabilecek ortama ihtiyaç var.
Fiyat oluşumunu etkileyen çok fazla faktör var...
Doğrudur. Bizim burada altını özellikle çizdiğimiz nokta şu: Piyasa açısından bilgi değeri taşıyan verinin kaynağı hem kamu, hem de özel sektör... Yani bilgi denilince sadece Türkiye Elektrik İletim AŞ bünyesindeki Milli Yük Tevzi Merkezi, kamunun elektrik üretim şirketi Elektrik Üretim AŞ'ye bağlı santraller, kamunun elektrik ticareti şirketi TETAŞ'ın önceden imzalanmış ikili anlaşmaları ve maliyetleri gibi noktalar algılanıyor. Ama bilgiler bunlardan ibaret değil. Özel üretim ve dağıtım şirketlerinin de kendi ellerindeki hem santral hem de tüketim bilgilerini mutlaka yayınlamaları ve bunların başkaları tarafından görülebiliyor olması lazım...
Tüm bunlar nasıl gösterilecek?
Enerji piyasasında sağlıklı, referans alınacak fiyat oluşumu için bir veri ve analiz platformu oluşturulması gerekiyor. Halen halka açık şirket hisselerinin işlem gördüğü piyasalar için oluşturulmuş Kamu Aydınlatma Platformu gibi... Mevzuat bu platformu oluşturma görevini, Enerji Piyasası Düzenleme Kurumu'na veriyor. EPİAŞ olarak bize düşen görev ise sağlıklı bir piyasa için hangi tür bilgilere, hangi takvim ve formatta ihtiyaç duyulduğunu piyasa oyuncularıyla birlikte tespit etmek.
Insider Trading'i önleyecek bir mekanizmadan söz ediyorsunuz...
Temel arzu, beklenti şu; İçerden bilginin önlenmesi, insider trading'e izin verilmemesi... Bazılarının ulaştığı bilginin herkes tarafından bilinmesi bunu önleyecektir. Bir de fiyatı etkilemeye yönelik muhtemel manipülatif yaklaşımların daha rahat görülebilecek olması önemli. Bunu sağlamak için de, üyeleri EPDK tarafından belirlenecek bir Piyasa İzleme Komitesi kurulacak. Muhtemelen, manipülatif hareketler ve insider trading gibi istenmeyen durumları tespit edip, buna yol açan veya parçası olan kişi ya da kuruluşları gerekli mercilere, EPDK'ya rapor edecek. Bu konudaki usul ve esaslar EPDK tarafından belirlenecek. EPİAŞ da kendisine düşen görev olursa bunu yerine getirecek.
Elektrik talebini artıran azaltan değişkenler de var, hava durumu gibi...
Burada henüz daha işin başındayız. Ticari sır niteliğindeki bilgilerin ayıklanması, verilerin elde edilişiyle ilgili çalışmaları sürdürüyoruz. Örneğin meteorolojiden nem, yağış, rüzgar vs. verilerini talep ettik. TEİAŞ ve Dağıtım şirketlerinden sayaç bilgilerini talep ettik. Bu gibi verileri temin için çalışmalarımız sürüyor. Bununla beraber Şeffaflık Çalıştayı ile piyasa katılımcılarının görüş ve önerilerini toplayarak EPDK’ya sunacağız ve sonrasında Kurum’un belirlediği yol haritasına göre bu verileri kullanıcıların kullanımına sunacağız.
Aslında şu anda EPİAŞ da bazı bilgileri paylaşıyor...
Evet, piyasa katılımcıları ve üçüncü kişiler için burada yapılan işlemlerle ilgili birçok bilgiyi paylaşıyoruz. Bir kısmı yeterli, bir kısmı yetersiz olabilir. Ona ilişkin doğrudan piyasa katılımcılarına yönelik bir beklenti anketi çalışması yaptık. Ne tür yeni verilere ne ölçüde ihtiyaç olduğuna dair görüşleri topluyoruz. Gelen bilgilerden yola çıkarak gerekirse yeni bir anket çalışması daha yapacağız. Piyasa ihtiyaçlarının tespitini amaçlayan bu çalışma süreklilik arz edecek. Yeni bir kez yapılıp EPDK'ya rapor verildikten sonra iş bitmeyecek.
Elektrikte serbest tüketici limitinin düşürülmesi meselesi vardı, o ne durumda?
1 Temmuz 2015'ten itibaren EPİAŞ'a verilen görevlerden biri serbest tüketici veri tabanının kurulup yönetilmesi... Halen serbest tüketici hakkını kullanan yaklaşık 2 milyon sayaç, yani müşteri var. Bütün sayaçlar sisteme kaydedilip, yönetilebilir hale geldiği zaman, müşteri de piyasaya bir aktör olarak katılabilecek. Bu çalışmalar sonucunda bizim uzun vadedeki beklentimiz, hedefimiz şu: Herhangi bir müşteri, EPİAŞ'ın sayfasına girecek, orada fiyatları da, seçenekleri de görebilecek ve kendi tedarikçisini seçecek, biz de bu talebi onaylayacağız.
Devasa bir bir teknolojik altyapıdan söz ediyorsunuz sanırım…
Bunu bir nevi Türkiye elektrik ticareti veri tabanı olarak nitelendirebiliriz. Herkese açık olacak. Bütün tedarikçilere, bütün dağıtıcılara... Ama tabii sonuç itibariyle biz EPİAŞ olarak düzenlemeye tabi bir şirketiz. İlgili piyasa katılımcılarıyla görüşüp bu konudaki ihtiyaç ve durum tespitini yapıyoruz. Nitekim, geçtiğimiz haftalarda bütün dağıtım şirketleri, ELDER ve EPDK’nın da katılımıyla bu konuda bir Çalıştay düzenledik ve sonuçlarını EPDK’ya gönderdik. İşin özü, enerji ticaretinin sağlıklı, öngörülebilir şekilde yürütülebilmesi lazım. Bütün çabalar bunu sağlamaya dönük.
Mehmet KARA
…
Not: Bu röportajın kısaltılmış hali, 3 Aralık 2015 tarihinde DÜNYA Gazetesi Enerji Sayfası’nda yayınlanmıştır.