Enerji Günlüğü - Elektrikte arz ve sistem güvenliğini sağlayıp korumaya ve geliştirmeye yönelik kapasite mekanizması kuruldu. Öncelik yerli kaynak kullanan ve 10 yaşından genç santrallere. Amaç mevcut santrallerin yaşaması, yeni yatırımların sürmesi.
Enerji Piyasası Düzenleme Kurumu (EPDK) tarafından hazırlanan Elektrik Piyasası Kapasite Mekanizması Yönetmeliği yürürlüğe girdi. Yönetmelikle elektrik arz güvenliğinin sağlanması için yedek kapasite de dâhil olmak üzere yeterli kurulu güç kapasitesinin oluşturulması ve/veya uzun dönemli sistem güvenliğinin temini için güvenilir kurulu güç kapasitesinin korunması amaçlanıyor.
MEKANİZMAYI TEİAŞ İŞLETECEK
Yönetmelik Kapsamında kurulacak kapasite mekanizması, Türkiye Elektrik İletim Anonim Şirketi (TEİAŞ) tarafından işletilecek. Yönetmelikle, hangi santrallerin kapasite mekanizması içinde yer alabileceği, yerli kaynaklara verilecek öncelikler, kapasite ödemelerine esas yıllık bütçenin belirlenmesi, bütçenin nasıl kullanılacağı ve hangi aralıklarla ilgililere kapasite ödemesi yapılacağı düzenleniyor. Yönetmelik ayrıca, kapasite ödemelerine esas maliyet bileşenlerinin hesaplanmasını, mekanizmada yer alan santrallere yapılacak kapasite ödemelerinin hesaplanmasını ve ödeme yapılmasına engel teşkil eden hususlara dair usul ve esasları da içeriyor.
ARZ GÜVENLİĞİNİ KORUMAYA KATKI BEDELİ
TEİAŞ, elektrik piyasasında arz güvenliğinin temini için gerekli yedek kapasite de dâhil olmak üzere yeterli kurulu güç kapasitesinin oluşturulması ve/veya muhafazası için yıllık olarak belirlenen bütçe dahilinde üretim lisansı sahibi tüzel kişilere kapasite ödemesi yapacak. (Enerji Günlüğü) Kapasite mekanizmasına dahil olan üretim tesislerine yapılan kapasite ödemeleri, birim sabit ve değişken maliyet bileşenleri ile nihai piyasa takas fiyatı parametrelerinden hareketle belirlenecek. Kapasite mekanizması kapsamında bir takvim yılı için belirlenen bütçe ilgili yılın iletim tarifesi hesaplamalarında dikkate alınacak. İletim tarifelerinde dikkate alınan bütçenin kullanılmayan kısmı iletim tarifelerine ilişkin mevzuat kapsamında gelir düzeltmelerinde dikkate alınacak.
MEKANİZMAYA KATILABİLME ŞARTLARI
Kapasite mekanizmasından yararlanmak isteyen santral sahipleri, yararlanmak istedikleri yıldan önceki yılın Ekim ayının 15’inci gününe kadar başuru yapmak zorundalar. Her bir santral için ayrı ayrı yapılacak başvurular sırasında, ilgili tesislerin kapasite mekanizmasında yer almak için gerekli şartları taşıdığını gösteren bilgi ve belgeler ibraz edilecek. TEİAŞ, başvuruları değerlendirerek kapasite mekanizmasından yararlanacak tesisleri en geç Ekim ayının son günü internet sitesinden duyuracak.
KAMU SANTRALLERİ VE NÜKLEER, MEKANİZMA DIŞI
Kamu payının yüzde elliyi aştığı santraller kapasite mekanizması içinde yer alamayacak. Yap işlet ve yap işlet devret sözleşmesi bulunan ve anlaşma süresi dolmuş olsa da bu anlaşmalar kapsamında faaliyette bulunan/bulunmuş santraller de mekanizmaya dahil edilmeyecek. Özelleştirme ihalesini kazanmak suretiyle kurulan santraller ile uluslararası sözleşmeler kapsamında kurulan nükleer enerji üretim santralleri de kapasite mekanizması desteklerinden yararlanamayacak.
YEKDEM’CİLER DE MEKANİZMA DIŞINDA TUTULACAK
Teşvik sürelerini tamamlamış olsalar dahi, herhangi bir zamanda YEKDEM’den yararlanan veya yararlanma hakkı bulunan santraller ile bundan sonraki özelleştirme ihalesi yapılacak santraller de kapasite mekanizması kapsamı dışında tutuldu.
KURULU GÜÇ ALT SINIRI 100/50 MW
Kurulu gücü 100 MW’nin altındaki santraller kapasite mekanizması desteklerinden yararlanamayacak. Kurulu güç alt sınırı, yerli kaynaklara dayalı elektrik üretimi yapan santraller için 50 MWe olarak uygulanacak.
ÖNCELİK GENÇ SANTRALLERİN
Kapasite mekanizmasında yer alabilmek için santrallere yaş sınırlaması da getirildi. Buna göre, kapasite mekanizması içinde yer alacak santrallerin, 10 yaşından genç olması gerekiyor. Ancak yerli kaynak kullanan santraller bu yaş sınırlamasından etkilenmeyecek. Santrallerin yaş hesaplamasında tesislerin ilk ünitesinin geçici kabul tarihi esas alınacak.
VERİMLİLİK ORANI YÜKSEK OLMALI
Yerli kaynak kullanmayan santrallerin, kapasite mekanizmasından yararlanabilmesi için geçici kabul aşamasında yüzde 50 ve üzerinde bir verimliliğe sahip olması gerekiyor. Verimlilik hesaplamalarında doğalgaz santralleri için üst ısıl değer baz alınacak.
HES, RES VE GES’LER MEKANİZMADA YOK
Kapasite mekanizması içinde suya (hidroelektrik), güneşe ve rüzgara dayalı elektrik üretim santralleri yer alamayacak. HES’lerin mekanizma dışında tutulmasının nedeni, Enerji Günlüğü barajlardaki su seviyelerinin kontrol edilemeyişi. Güneş ve rüzgar santrallerinin de kesintisiz üretim yapamayışı, bu tesislerin kapasite mekanizması dışında tutulmasını gerektiriyor.
ÖDEME MİKTARI TEİAŞ’IN ÖNERİSİ, KURUL’UN ONAYI İLE
Kapasite mekanizması kapsamında verilecek destek miktarı TEİAŞ tarafından önerilip Enerji Piyasası Düzenleme Kurulu (EPDK) tarafından onaylanarak belirlenecek. Bir sonraki takvim yılında yapılacak kapasite ödemelerinin yıl içerisindeki fatura dönemlerine dağılımı da aynı yöntemle belirlenecek. Bu konulardaki öneriler TEİAŞ tarafından Ekim sonunda Kuruma sunulacak ve Kurul tarafından aynen veya değiştirilerek Kasım ayı içinde onaylanacak.
SANTRAL YATIRIMLARI SÜRSÜN DİYE
Kapasite ödemelerine esas yıllık ve fatura dönemi bazındaki bütçenin belirlenmesinde, sistemde ihtiyaç duyulan ilave kapasitenin ya da korunması gereken kapasitenin büyüklüğü dikkate alınacak kriterlerin başında geliyor. Tahmini santral yatırım maliyetleri ve bu yatırımlar için ihtiyaç duyulan finansman maliyetlerinin seviyesi de bir diğer kriter.
MEVCUT SANTRALLER YAŞASIN DİYE
Elektrik üretiminin mali sürdürülebilirliğinin sağlanması da kapasite mekanizmasının hem gerekçesi hem de ödeme miktarlarının belirlenmesinde dikkate alınacak bir diğer önemli kriter. Kapasite mekanizması ödemelerinin iletim tarifeleri üzerindeki etkisi ile gün öncesi piyasasında oluşan nihai piyasa takas fiyatlarının seyri de, yıllık ödeme miktarının belirlenmesi sırasında dikkate alınacak. Fatura dönemi bazında oluşacak destekleme tutarı ihtiyacı da bir başka ödeme tutarı belirleme kriteri.
KAPASİTE BÜTÇESİ AŞILAMAYACAK
Kapasite mekanizması kapsamında belirlenen yıllık bütçe, fatura dönemlerine pay edilerek ödenecek. Bir fatura dönemindeki ödemeler o döneme ait bütçenin altında kalırsa, artan kısım bir sonraki fatura dönemine aktarılacak. Yılın son fatura dönemine ilişkin ödemelerden sonra bütçeden para artmışsa, bu kısım bir sonraki takvim yılına aktarılmayacak.
FATURA ÖDEMELERİ FORMÜLLERE BAĞLANDI
Kapasite mekanizması kapsamında üretim tesislerine yapılacak ödemeler bir formülle belirlenecek. Söz konusu formülde, ilgili santralin kapasitesi, üretim maliyetinin muadili santraller ortalamasına göre durumu, fatura dönemindeki nihai piyasa takas fiyatı, teklif bölgesi için belirlenmiş piyasa takas fiyatı gibi sabit ve değişken parametreler yer alıyor.
MEKANİZMA ÖDEMESİ 30 GÜN İÇİNDE
Kapasite mekanizması kapsamında elektrik üretim santrallerine yapılacak kapasite ödemeleri, fatura döneminin bitişinden itibaren 15 gün içerisinde hesaplanarak ilgili lisans sahibi tüzel kişilere bildirilecek ve internet sayfasında duyurulacak. Belirlenen tutarlar, 30 gün içerisinde ilgili tüzel kişiye ödenecek.
ÖDEME ÖNCELİĞİ DE YERLİ KAYNAĞA
Kapasite mekanizması yönetmeliğinde, bu kapsamda yapılacak ödeme tutarı bütçenin üzerine çıkarsa nasıl hareket edileceği de belirleniyor. Her bir fatura dönemi için önceden belirlenmiş bütçenin, tüm santraller için hesaplanan kapasite ödemelerinin toplamından küçük olması halinde, öncelikle yerli kaynaklara dayalı santrallerin kapasite ödemeleri yapılacak. Kalan tutar olması diğer santrallere ödenecek. Bütçe sadece yerli kaynakla çalışanlara ödeme yapılmasına yetiyorsa, yerli olmayan kaynaklardan üretim yapan santrallere ilgili fatura dönemi için kapasite ödemesi yapılmayacak.
KAPASİTE KULLANIM ORANINA ALT SINIR
Kapasite mekanizması kapsamında çalışan santrallerin kapasite kullanım oranları da sürekli takip altında tutulacak. Son dört çeyrekte ağırlıklı ortalama kapasite kullanım oranı yüzde 15’in altında kalan santrallere herhangi bir kapasite ödemesi yapılmayacak. Bu oran, http://enerjigunlugu.net yerli kaynaklarla çalışan santraller için yüzde 10 olarak uygulanacak. Yeni işletmeye geçen santrallere, ilk ünitesinin işletmeye girmesinin üzerinden dört çeyrek geçinceye kadar kapasite kullanım oranı ne olursa olsun, ödeme yapılacak.
İTHAL KÖMÜRCÜ YERLİ LİNYİT YAKARSA
Kapasite mekanizmasında, ithal kömür-yerli kömür ayrımı da net şekilde yapılmış durumda. İthal kömür santralleri, bir fatura dönemi içerisinde yerli kömürden elektrik üretirse, yerli kömür kullanılarak yapılan üretim miktarı oranında kapasite ödemesinden yararlanacak.
FORMÜL VE DEĞİŞKENLERİ EPDK BELİRLEYECEK
Kapasite ödemelerinin hesaplanmasında dikkate alınan sabit maliyet bileşeni, değişken maliyet bileşeni ve öngörülen kapasite kullanım oranı her kaynak türü için ayrı ayrı olmak üzere Kurul tarafından belirlenecek. Sabit maliyet bileşeninin hesaplanmasında ilgili kaynak türüne ait kapasite kullanım oranı, ilk yatırım maliyeti, döviz kuru, faiz oranı, kaldıraç oranı, kapasiteye bağlı iletim bedelleri ve işletmeye ilişkin sabit giderler gibi parametreler dikkate alınacak. Bu parametreler her bir santral için ayrı ayrı alınmayacak, ilgili kaynak türünü temsil eden verilerden hareketle belirlenecek.
KUR VE ENFLASYON DİKKATE ALINACAK
Değişken maliyet bileşeni ise ilgili kaynak türüne ait yakıt maliyetleri ve verimlilik oranı ile değişken nitelikteki iletim tarifeleri gibi parametrelerden hareketle belirlenecek. Sabit maliyet bileşeni ve değişken maliyet bileşeninin belirlendiği Kurul Kararında bu bedellerin güncellenmesine ilişkin hükümlere de yer verilecek. Sabit maliyet bileşeninin güncellenmesinde döviz kuru, enflasyon ve kapasiteye bağlı iletim bedelleri parametrelerinde meydana gelen değişimler dikkate alınacak. Değişken maliyet bileşenleri fatura dönemleri itibariyle güncellenecek. Güncellemede enflasyon ve üretim miktarına bağlı iletim bedelleri ile varsa yakıt maliyeti parametrelerinde meydana gelen değişimler dikkate alınacak.
BU YIL BAŞLIYOR, BAŞVURULAR AY SONUNA KADAR
Elektrik Piyasası Kapasite Mekanizması Yönetmeliği, uygulamanın bu yıl içinde başlamasını öngörüyor. Genel hükümlerde yer verilen tarihler geçtiği için yönetmeliğin geçici maddelerinde 2018 yılında uygulanacak kapasite mekanizmasına yer verildi. Buna göre, 2018 yılında kapasite mekanizmasından yararlanmak isteyen tesisler 31 Ocak 2018 tarihine kadar başvurabilecek. TEİAŞ, bu başvuruları değerlendirerek, 2018 yılında kapasite mekanizmasından yararlanacak tesislerin listesini en geç 15 Şubat 2018 günü internet sitesinden duyuracak.
YILBAŞINDAN İTİBAREN YARARLANACAKLAR
Kapasite Mekanizması Yönetmeliği, sadece bu yıla özgü olmak üzere, geçmişe yürüyecek. 2018 yılı kapasite mekanizması kapsamında yer almaya hak kazanan santrallere yapılacak ödemeler için 1 Ocak 2018, başlangıç tarihi olarak uygulanacak. 2018 yılında yapılacak kapasite ödemelerine esas yıllık bütçeye ve bütçenin yıl içerisindeki fatura dönemlerine dağılımına dair öneri TEİAŞ tarafından 31 Ocak 2018 tarihine kadar EPDK’ya sunulacak.
Mehmet KARA / Enerji Günlüğü