Enerji Günlüğü - Çin geliştirdiği diplomatik, siyasi ve ekonomik ataklarla Orta Asya’da belirleyici güç olma yolunda. Çin'in güç oyunu Rusya'nın elini zayıflatıyor, Türkmenistan-Çin anlaşması ABD'nin desteklediği TAPI'yi vurabilir.
Georgiy Voloshin’ın 'The National İnterest'te yayınlanan ‘Orta Asya’nın Üzerindeki Kızıl Yıldız’ başlıklı yazısı Çin’in son dönemde Orta Asya’da yoğunlaştırdığı etkinlik politikalarını ve bu politikaların başta Rusya, ABD ve Avrupa olmak üzere bölge ülkelerine olası etkilerini ele alıyor.
Pekin Orta Asya’da elini güçlendirdi
‘Uluslar arası kamuoyunun dikkati Rusya ile Amerika’nın Suriye’nin kimyasal silah kullanma sorununa dengeli bir çözüm arayışına odaklanmışken, Pekin Orta Asya’da elini daha da güçlendirdi’ denilen yazıda, Çin devlet başkanı Xi Jinping’in on günlük Orta Asya gezisinin çok da dikkat çekmediği ifade ediliyor. “Eski Sovyetler Birliği devletlerini iyi takip eden Rusya medyası bile, Cenova’daki John Kerry ve Sergey Lavrov buluşmasına bu ziyaretten daha fazla yer ayırdı” deniliyor.
Çin başbakanının Orta Asya gezisi bölgedeki dengeleri değiştirebilir
Oysa 13 Eylülde ‘ Şanghay İşbirliği Örgütü Zirvesinin yapıldığı Kırgızistan’da sona eren bu gezinin bölgedeki stratejik dengeleri değiştirecek kadar önemli olduğuna vurgu yapılıyor. Bu gezininRusya’nın memnuniyetsizliğine yol açacağı ve Amerika ve Avrupa Birliği de dahil olmak üzere diğer bölge bileşenlerine kapsamlı etkilerde bulunacağı ifade ediliyor.
Çin’in bu geziyle elde ettiği kazanımlar yazıda şu şekilde sıralanıyor:
Çin ve Türkmen Başbakanları 4 Eylül günü dünyanın ikinci büyük gaz sahası olan Galkynysh’tetahmini 21.2 trilyon m³ kapasiteli üretim başlattılar. İki lider daha önce Türkmenistan ve Çin Sincan arasında genişletilmiş gaz boru hattı inşası için anlaşma imzalamışlardı. 2009 yılında da Jinping’in selefi Hu Jintao ile Kazakistan, Türkmenistan ve Özbekistan devlet başkanları Çin- Orta Asya Boru Hattını açmışlardı. Boru hattı uzatıldıktan sonra, şu anda her yıl 40 milyar m³ doğal gaz taşıyor.
Çin başbakanının ikinci durağı Kazakistan oldu ve Kazak meslektaşı Nursultan Nazarbayev ile Çin CNPC şirketinin Kaşagan petrol sahasındaki 8.33’lük hisse satın alımını kesinleştirdiler. 50 milyar dolarlık bu alım, Hazar kıyılarındaki en pahalı enerji projesi oldu. Bu nedenle Çin eğer Kazakistan’ın diğer iki büyük enerji projesinde yer almasa bile, Kaşagan’a girişi bile tek başına çok önemli bir başarı. Bazı uzmanlar bunu Orta Asya’daki‘Yeni Büyük Oyun’ olarak adlandırıyorlar.
Çin’in güç oyunu Rusya’nın elini zayıflatıyor
Çin’in bu güç oyunu en çok Rusya’yı etkileyecek. Türkmenistan’ın Çin’e yapacağı 40 milyar m³ gaz ihracının yanında Rusya’ya sadece 10-11 milyar m³ gaz ihraç edeceği düşünülürse, Rusya’nın Avrupa’daki pazarlık elinin oldukça zayıflayacağını anlayabiliriz.
Trans Kafkasya Boru Hattı ile Türkmen gazının Çin üzerinden Avrupa’ya dağıtılması Brüksel’in Moskova’ya olan bağımlılığını her zamankinden daha azalttı.
Türkmenistan ile Çin ilişkileri TAPI Boru Hattı’na zarar verebilir
Ayrıca Türkmenistan’ın Çin ile olan bu sıkı enerji bağları 1990ların ortalarından beri Washington’un lobisini yaptığı TAPI Boru Hattına engel olabilir. Amerika Afganistan’dan çıktıktan sonra bölgedeki varlığını bölgesel entegrasyon ve ortak refahı teşvikle sürdürmeyi planlıyor. Ancak eğer Türkmenistan Çin ile ilişkilerini daha da güçlendirirse Amerika’nın 2014 sonrası Asya stratejisi çöker.
Çin şimdiden Orta Asya’nın ayrıcalıklı ekonomik ortağı
Çin 2020 yılına kadar Orta Asya’dan aldığı gaz miktarını 65 milyar m3 e çıkarmayı planlıyor. Bu nedenle de bölge liderlerince Çin, Rusya ve diğer dış ortaklardan daha ayrıcalıklı bir ekonomik ortak olarak görülüyor.
Çin bölgedeki politik inisiyatifini ‘Büyük İpek Yolu’ projesi ile başlattı. Çin başbakanı, Nazarbayev Üniversitesinde yaptığı konuşmada bölgedeki meslektaşlarını komşu ilişkilerini yoğunlaştırmak, yol altyapısını yenileştirmek, kültürel ilişkileri geliştirmek ve koordineli bir siyasi diyalog kurmaya çağırdı. Büyük İpek Yolu inisiyatifi sadece Washington’un aleyhine değil, aynı zamanda AB’nin yeni Orta Asya ortaklık stratejisinin ve Rusya’nın bazı bölgesel kuruluşlar aracılığıyla uzun zamandır kurduğu geleneksel hakimiyetin de aleyhinde. Halihazırda Pekin hala Moskova ile Şanghay işbirliği çerçevesinde stratejik yönetimi paylaşıyorsa da, Orta Asya ülkelerine rekabet edilemez yardım paketleri sunarak, düşük faizli krediler açarak ve diğer yardımlarla ekonomik gücünü arttırmayı deniyor.
Napolyon’un dediği gibi, “ Çin uyanırsa dünyayı sallar”. Çin bugün uyanmış durumda ve dünyaya gerçekten nereye ait olduğunu göstermek için sadece zamana ihtiyacı var.
Sabiha KÖTEK