Enerjinin dünyadaki bütün ilişkileri belirlediği günümüzde dikkate alınması gereken son derece önemli bir çalışma yayınlandı geçen hafta; Uluslararası Çalışma Örgütü’nün (ILO) Kooperatifler Birimi tarafından hazırlanan Enerji Kooperatifleri Raporu.

Raporda Bangladeş’ten Amerika Birleşik Devletlerine; Danimarka’dan Almanya’ya dünyanın pek çok bölgesinde kurulan yenilenebilir enerji kooperatiflerine yer veriliyor.

Örnek kooperatif uygulamalarının yanı sıra enerji kooperatifleri için Dünya’da verilen doğrudan ve dolaylı teşviklerin neler olduğu ve bu teşviklerden nasıl yararlanabileceğikonularına değiniliyor.

Dünya çapında seçilerek verilen örnek olaylar sayesinde bu rapor, özellikle yenilenebilir enerji ile ilişkili olarak, enerji kooperatiflerinin destek ve katkısı sayesinde enerjiye makul fiyatlar ile erişilebileceği konusunda farkındalık yaratmayı amaçlıyor.

19. YY sonları ve 20. YY başlarında kırsal alanlara elektrik sağlamayı daha iyi hale getirmek veya bu bölgelere daha makul fiyatlarla elektrik sağlamak amacıyla kurulmaya başlanan enerji kooperatiflerinin günümüzdeki işlevleri tabi ki daha farklı olacak.

Öyle mi dersiniz? Bunu anlamak için yine raporda yer alan bazı bilgilere göz atalım isterseniz:

Günümüz dünyasında 1.3 milyar insan elektrik erişiminden, 2.6 milyar insan ise temiz mutfak imkanından yoksun. Bu rakamların 2030 yılında, Güney Asya ve Afrika’daki artışlar ile birlikte 200 milyon daha artacağı tahmin edilmekte.

Birleşmiş Milletler (BM)’in tahminlerine göre dünya çapında neredeyse her beş kişiden biri modern enerji hizmetlerine erişimden yoksun.

Uluslararası Enerji Ajansı (IEA) tahminlerine göre çoğunlukla Afrika ve Güney Asya’da bulunan gelişmekte olan ülkelerin kırsal kesimlerinde yaşayan halkın nerdeyse yüzde 85’i elektrik olmadan yaşamakta.

Yoksul ailelerin enerjiye harcadıkları tutarın gelirlerindeki payı, zenginlere göre 20 kat daha yüksek olabilmekte. Yoksul kesim, zengin kesime göre harcanabilir gelirinin 3 ila 10 kat daha fazlasını enerji için harcamakta. Buna ek olarak, yoksul kesim için sağlanan enerji hizmetleri çoğunlukla güvenilmez ve kalitesiz.

Uluslararası Finans Kurumu (International Finance Corporation-IFC), modern enerji hizmetlerinden yoksun olan kesimin yemek yapmak ve aydınlatma için kullandığı düşük kalitedeki hizmetler için her yıl 37 milyar dolar harcadığına dikkat çekmekte.

Demek ki ilk enerji Kooperatiflerinin ilk kuruluş nedenleri tamamen ortadan kalkmış değil. Ancak, genel kapsayıcı bir işlev olarak, elli yıl kadar sonra fosil yakıtların tükeneceğini ve maliyetlerinin de giderek arttığını düşünürsek, enerji kooperatiflerinin temel işlevlerinin teknoloji maliyetleri giderek düşen yenilenebilir enerjiyi yaşamın bir parçası kılıp yaygınlaştırmak olacağı kesin. Çünkü ev sahiplerinin modern enerjiye erişimleri sadece ekonomik maliyetleri nedeniyle değil, aynı zamanda mali ve siyasi kurumların yönetim politikalarının, kurum ile işletmeler arası işbirliği eksikliğinin, donanımlı girişimci ve teknisyenler ile eğitimli insan kapasitesinin azlığı nedenleri ile de kısıtlanmakta.

Dolayısıyla, “Herkes İçin Sürdürülebilir Enerji” amacına ulaşmak için güçlü bir yol olan Enerji Kooperatifleri sanıldığından daha önemli. Çünkü, uygun fiyatlı ve temiz enerji üretimini dağıtımını ve erişimini sağladıkları gibi, yerel iş yaratmasına ve gücün üretiminde ve dağıtımında insanların karar vermesine imkan veriyorlar.

Peki dünyadaki enerji kooperatifi uygulamaları nasıl? Enerji Kooperatiflerinin kuruluş amaçlarına göre değişik örneklerin yer aldığı rapordan yine en çarpıcı örnekler vererek anlatmaya çalışacağım.

Bugün ABD’de, 47 eyalette 42 milyon insana hizmet eden 841’i dağıtım, 65’i üretim ve iletim kooperatifleri var. Bu kooperatifler, ülkedeki 3,141 eyaletin 2500’ünde 18 milyon işletmelerden, evlerden, okullardan, kiliselerden, çiftliklerden, sulama sistemlerinden ve diğer kuruluşlardan oluşuyor. ABD’de enerji kooperatifleri nüfusun yüzde 12’sine, kooperatife ait yüzde 40’ın üzerindeki enerji dağıtım ağı ile hizmet vermektedir. Buna ek olarak, ademi merkeziyetçi doğası nedeniyle kırsal elektrifikasyonda elektrik üretiminin yüzde 80’i yenilenebilir kaynaklardan sağlanmakta.

Arjantin’de elektrik kooperatifleri, ulusal enerji üretiminin yüzde onunu sağlamakta ve ulusal düzeydeki tüketicilerin yüzde 17’sine, kırsal tüketicilerin yüzde 58’ine hizmet vermekte.

Brezilya’da, üç milyonun üzerinde tüketiciye elektrik sağlayan, toplamda bir milyonu geçen ortak sayısıyla 126 tane kırsal elektrik kooperatifi bulunmakta.

Yenilenebilir enerji kooperatiflerinin yeni bir fenomen olduğu Kanada’da 2011 yılında 71 tane kayıtlı yenilenebilir enerji kooperatifleri bulunmakta.

Bolivya’da 1 milyondan fazla insana hizmet sağlayan bir elektrik kooperatifi, elektrik dağıtım piyasasının yüzde 30’dan sorumlu.

2004 yılında Danimarka’da, ülkenin rüzgar kapasitesinin yüzde 23’ü kooperatiflere aitti. Danimarka’nın biyogaz üretiminin yüzde 80’ine tekabül eden, çoğunluğu çiftçi kooperatiflerine ait olan 20 merkezi biyogaz tesisi bulunmakta.

Filipinlerde, yaklaşık olarak hanelerin yarısı ve kırsal alanın çoğunluğu elektrik kooperatifleri gücüne dayanmakta.

Peki ülkemizde durum nedir?

Gümrük ve Ticaret Bakanlığı, Türkiye’de yenilenebilir enerji üretimi alanında kooperatifler kurulması konusunda gerekli yasal düzenlemeyi tamamladı. Kooperatifçilik Genel Müdürlüğü tarafından hazırlanan Elektrik Enerjisi Üretim ve Tüketim Kooperatifi örnek Anasözleşmesi 18 Aralık 2013 tarihinde bakanlık internet sitesi yolu ile kamuoyuna duyuruldu. Enerji kooperatifi kurmak isteyenler (en az 7 kişi) noter huzurunda bu anasözleşmeyi imzalayarak işe başlayabilirler.

Anasözleşmede ifadeler ve kooperatiflere sağlanan destekler somut olarak belirtilmemiş olsa da bizde de bu yönde bir adım atılmış durumda. Hızlı adımlarla yürümemiz gereken uzun bir yol için ilk adım…