Değerli okuyucu, yatırım kime yapılır?
Cevabı aslında çok basit. Yatırım, verdiğiniz parayı çoğaltan kişiye, şirkete, projeye yapılır. Verdiğiniz parayı batıracak, harcayacak, küçültecek, batıracak kişiye, şirkete veya projeye yapılmaz.
Peki konuyu daraltıp bir başka soru soralım ve cevap aramayı deneyelim: Bugün kömür yakan termik santraline para yatırır mısınız?
Evet, soru çok uzun sayılmaz. Ama cevabı o kadar kolay görünmüyor. Yine de biz bir deneyelim.
Devamlı para emen, karşılığında verdiğiniz parayı büyütmeyen bir termik santrale yatırım yapılır mı? Çoğu termik santral halen ilave fuel-oil yakıt desteği ile çalışıyor. Çoğunun çevre ekipmanları yatırımı, etkinliği belirsiz. Birçoğunun kömür havzasında kömür kalmadı.
Pek çok termik santral, ekonomik ömrünü çoktan tamamladı. Elektrik üretim maliyetleri piyasadaki ortalama elektrik satış fiyatlarının çok üzerinde. Yine de kapasite mekanizması desteği adı altındaki sübvansiyonlarla ayakta durabiliyorlar. Bir açıdan bakarsanız, bunların çoğunun artık kapatılması, makina ve ekipmanlarının da hurda olarak satılması lazım.
İYİ AMA ATIL BİR SANTRAL
Günümüzde çalışan en iyi termik santrallerden biri hatta birincisi bence Afşin Elbistan-B’dir. Bu santrale para yatırır mısınız? Afşin Elbistan-B santralinin toz filtreleri yeterli, büyük ve güzel çalışıyor. Baca gazı kükürtsüzleştirme ekipmanları var ve onlar da güzel çalışıyor. Tesis, kömür susuzlaştırma teknolojisine sahip. Santralde yakılacak kömür önce kurutularak kalorifik değeri yükseltiliyor, sonra yanma odasında yakılıyor. İlave yakıt ihtiyacı az.
Ama Afşin Elbistan-B santralinin de ciddi bir sorunu var. Burada kömür yok, eskiden vardı şimdi yok. Yanında çalışan Çöllolar kömür sahasında heyelan oldu, kömür sahası kapandı. Saha artık kömür besleyemiyor. Afşin Elbistan-B santralinde yakılacak kömür daha uzaktaki Kışlaköy sahasından veya çok daha uzak başka kömür sahalarından buraya taşınıyor. Bu da yakıtın pahalıya mal olmasına yol açıyor.
KÖMÜRSÜZ KÖMÜR SANTRALİ
Yani Afşin Elbistan-B denilince aslında ortada kömürü olmayan bir termik santralden söz etmiş oluyoruz. Ayrıca bu santralin kül barajı da yok. Yani santral çalışırken ortaya çıkan külü stoklayacak yeri yok.
Bunun nedeni yine yakındaki kömür sahasında yaşananlar... Çöllolar sahasından kömür alınacak ve yerine santralden çıkan kül depolanacaktı. Çöllolar kömür sahası heyelan yüzünden kapanınca çıkan kül elde kaldı, konacak depolanacak yer yok, olması yapılması gereken kül barajı da ortada yok.
Aslında Afşin Elbistan-B santrali kömür sahasının üstünde, iletim hatları yine kömür sahası üstünde. Ancak altındaki kömürü çıkarmak imkansız. Çöllolar sahasının işletmeye açılması lazım. Heyelan yaşanmamış tarafından başlayarak sahadan kömür çıkarılmaya başlanması lazım. Eğer bunlar yapılamıyorsa, Afşin Elbistan-B Santrali’nin de kapatılması, makina ekipmanının ise hurda olarak satılması lazım.
İTHAL KÖMÜRE NE KADAR GÜVENİLİR?
Değerli okuyucu, madem başladık, soru sormaya devam edelim.
İthal kömürle çalışan termik santrale yatırım yapar mısınız?
İthal kömürün fiyatı uluslararası piyasalarda belirlenir. Her şey yolunda giderse, ekonomi iyiyle fiyatlar düşüktür. Ortalama 6000 kcal/kg alt ısıl değere sahip yüksek kalorifik değerde Güney Afrika veya Avustralya kömürünün metrik ton başına fiyatı yaklaşık 60 ABD Doları’nın altına inerse santral makul, rekabetçi piyasada satabilecek ölçüde bir maliyetle elektrik üretip satabilir. Ama bu durum bir nevi kumar gibidir, çünkü her şey sizin iradeniz dışında faktörlere bağlıdır. Akıllı yatırımcı da kumar oynamaz, sadece kapasite mekanizması desteği ile çalışacak termik santral yatırımına para yatırmaz.
SANTRALİN DEĞERİNİ BİLMEK
Hazır işleyen bir santrali satın almak, çalışmadan kazanmak gibidir. Santrali kurmayan değerini bilmez. Sadece para kazanmaya bakar. Çevre ekipmanlarına yapması gereken yatırımları geciktirir, iyi elemanlara hak ettiği ücreti vermez, elinden kaçırır. Bir şekilde eline geçmiş santralin değerinin farkında değildir, kullanır, harcar, bitirir, değerini düşürür. Elektrik üretim maliyeti pahalıya çıkar, devamlı kapasite mekanizması uygulaması ile taze para girişi gerekir.
İNSANA YATIRIMIN ÖNEMİ
Diyelim bir yakınınız dostunuz arkadaşınız verdiğiniz parayı ön ödeme olarak kullanıyor, bu paraya kendisi de çalışarak ekleme yapıyor, işini büyütüyor, ev alıyor, daha iyi araba alıyor, çocuğunun eğitimine harcıyor. Bu iyi bir yatırımdır, teşvik edilmelidir.
Verilen parayı büyütmesi, kendisi ve ailesinin daha iyi hayat standardı için harcama yapması, iyi bir şeydir.
Öte yandan diyelim ki, bir başka yakınınız dostunuz arkadaşınız verdiğiniz parayı harcıyor, tüketiyor, küçültüyor, bitiriyor, dönüp gelip sizden daha fazla para vermenizi bekliyor. Yatırıma, yani para vermeye devam eder misiniz? Aynı bir batak şirket gibi, çalışmayan veya kötü çalışan bir termik santral gibi devamlı para emiyor, parayı büyütmüyor, geri ödemiyor, bir getirisi yok.
PARAYI KAZANMAYAN KIYMETİNİ DE BİLMEZ
Bir kişinin paranın değerini anlaması, harcamalarını kontrol altında tutabilmesi için mutlaka gerçek hayatta çalışması, para kazanması gerekir. Para kazanmasını bilmeyen, para kazanmayan insan paranın kıymetini bilmez. İşe girmeyi beceremeyen, kendi bileğinin hakkıyla kendine iş bulamayan kişi de girdiği işin değerini anlayamaz.
Hayatta en iyi yatırım, en iyi getiri sağlayan yatırım çocuğunuzun eğitimine harcayacağınız paradır. Burda harcadığınız paranın size geri ödenmesini beklemezsiniz. Sizin yapamadığınız eğitimi, akademik dereceleri çocuğunuzun alması, size hayattaki en büyük başarı hissini verir. Aynı olayı torununuz başarsa çok daha mutlu olursunuz. Torunlara akademik hayatlarında verilecek aylık geçinme paraları büyük önem taşır.
ÖĞRENCİ HARÇLIĞININ AZI ÇOĞU OLMAZ
Rahmetli babam sınırlı emekli maaşından küçük bir miktar parayı her ay torununun banka hesabına yatırıyordu. Çok bir önemli para değildi, ama torununu düşünmesi önemliydi. Verilen paranın azı çoğu yoktur, öğrencinin, torunun eğitim hayatına yapılan katkı onu rahatlatır, annesinin babasının dedesinin ninesinin onu düşündüğünü hep yanında olduğunu hatırlatır, derslerine daha sıkı asılır çalışır.
Hayatta çok sayıda benzer olaylar görmüşsünüzdür. Zengin ailenin okumamış ferdi , ailenin gayrimenkullerini satar, her satışın sonrasında elindeki parayı saçma harcamalara dağıtır, kısa zamanda tüketir bitirir, başka nakit olacak değerlere göz diker, kardeşler arasında arıza çıkarır. Çocukların bu yüzden iyi eğitim alması çok önemlidir.
DÜŞÜK ÜCRET YATIRIMI DA DEĞERSİZLEŞTİRİR
Yatırım, şirket içinde yeni genç elemanlara genç insanlara yapılır. İyi yetişmiş elemanlar seçilir, onlara iyi ücret ödenir. Piyasalarda ücret skalası çok düşük tutulursa elde çalışacak iyi eleman kalmaz. Şirketlerin teknik kadrolarında, bilgi işlem merkezlerinde iyi eleman tutmak onlara iyi çalışma koşulları iyi eğitim sağlamak gerekir. Piyasalarımızda personel mobilitesi çok fazla. Bu mobilite ile şirket içi hafıza bilgi birikimi tutulamıyor. Yazılımları kullanan elemanlar gidiyor, yerine gelenler pahalı yazılımları kuramıyorlar kullanamıyorlar. Her şeye baştan başlamak, yeniden eğitim yapmak gerekiyor.
ELBİSTAN
Elbistan kömürünün yarısı su, kalanı kül, yanıcı madde çok az. Kömür değil sanki siyah renkli kar topu. Kalorifik değeri yani alt ısıl değeri 500-1000 kcal/kg. Böyle bir kömür için dünyanın hiçbir yerinde milyar dolar yatırım ile termik santral yapılmaz. Başlarken bu kömüre uygun teknoloji de yoktu, ama kimse fark etmedi. Kim bizim kamu karar vericilerini ikna etmiş ise iyi etmiş. Bugün zar zor çalışan iki santralimiz var. Birinin kömür sahası küçüldü, diğerinde heyelan oldu çalışmıyor. Bütün bunların karşılığında yurdumuzun en büyük üçüncü tarım ovasını yok ettik. Elbistan ovasında bugün tarım yapılmaya devam ediyor olsaydı büyük tarım ürünleri elde edecektik.
YENİLENEBİLİRE YATIRIM ÇOCUĞA YATIRIM GİBİDİR
Yenilenebilir enerji kaynakları aynen çocuğunuza yaptığınız eğitim yatırımına benzer. Rüzgar güneş küçük hidro kaynaklarına aynı çocuğunuza yaptığınız eğitim yatırımı gibi para yatırın, çevreyi kirletmezsiniz, geri dönüşü iyidir. Pişman olmazsınız.
ÜÇ BEŞ SEYAHAT UĞRUNA ALINAN YANLIŞ KARARLAR
Üç kuruşluk mal hizmet ürün hatta yazılım için kırk kere pazarlık eden yurdum insanı, cebinden milyar dolar giden koca iki santralin yapım kararı için ses çıkarmadı. Yurdum insanı termik teknik detaylarını bilemezdi, onların yerine karar veren kamu karar vericileri üç beş yurtdışı seyahati uğruna bu yanlış kararlara imza attılar, onay verdiler.
PİYASANIN YENİ ZENGİNLERİ VE DANIŞMANLARI
Piyasanın yeni zenginleri, kerameti kendinden menkul danışmanların aklı ile verimsiz, geleceği olmayan termik santrallere yatırım yapıyorlar. Çoğu yanlış, bitmiş, tükenmiş eski termik santrallerin büyüme kapasitesi yok, geri dönüş kapasitesi yok. Elektrik pahalıya üretiliyor, hiç durmadan kapasite mekanizması ile ek para desteği istiyorlar. Durumları kara delik, dipsiz kuyu. Bu yatırımlar boşuna yapılıyor.
ESKİ SANTRALDE YENİ YATIRIMA SOĞUK
Eski termik santrallere yeni yatırım için bugün kimse gönüllü olmuyor. Kimse para harcamak istemiyor. Herkes sadece nakit girişine odaklanıyor. Sonradan yapılan çevre ekipmanları uyumlu değil. Çoğu ekipman yeterli çalışmıyor. Bu durumda eski termik santraller çalışabilecekleri sürece çalışacaklar, sonra kapanacaklar. Başka yapılabilecek yeni bir şey yok. Dünyanın her yerinde durum böyle.
SON SÖZ NİYETİNE
Değerli okuyucular, bu makale çok uzun zamanda ve çok zor yazıldı. Aklımdan çoğu kez tümüyle silmek bile geçti. Editörüm Mehmet Kara benden eteğimdeki taşları dökmemi, acı gerçekleri ne olursa olsun yazmamı istedi. Acı gerçekleri anlatmak öyle kolay değil.
Özellikle son 20-30 yılın termik yanlışlarını bugün yeni yeni anlıyoruz. Hangi kararlar nasıl ve neden verilmiş, sonuçlar ne olmuş? Benim gibi kariyeri termik santraller konusunda geçmiş, termik santralden başka bir şeyden anlamayan ve yazmayan bir eski mühendis için bunları anlatmak kolay değil. Boşa harcanan paralar, boşa harcanan emekler, çabalar, heba edilen kaynaklar…
Çok yakında moderatörlüğünü editörümüz Mehmet Kara'nın yapacağı, Enerji Günlüğü yazarlarının da katılacağı, herkese açık kömür konulu bir dizi online toplantı yapmayı düşünüyoruz. İlgi ve görüşlerinizi, gündem önerilerinizi, konuşmasında fayda göreceğiniz isimleri bize yazarsanız çok memnun oluruz. Yaz aylarına bir hareket gelir, Covid-19 günlerinde daha farklı bir konuda konuşur, farklı faydalı bilgiler üretiriz.