Enerji Günlüğü - ITC Katı Atık Yönetimi İş Geliştirme Direktörü Ali Rıza Öner, ekonomideki daralma ve pandemi kaynaklı gelişen sürecin çöpten elektrik üretimini yüzde 15 azalttığını söyledi.

Covid-19 salgını hayatın her alanında olduğu gibi enerji sektörü üzerinde de etkili olmakla birlikte bazı alanlarda çok çarpıcı değişikliklere yol açtı. Bunların başında araç trafiğindeki gerilemenin akaryakıt tüketimini düşürmesi, evlere kapanma nedeniyle mesken abonelerinin elektrik tüketiminin artması, ticarethane ve sanayi abonelerinin elektrik tüketimindeki gerileme geliyor. Enerji Günlüğü’nün piyasadan aldığı sinyaller, şimdi bunlara bir yenisini daha eklemeyi gerektiriyor. Bunun ne olduğunu doğrudan aktarmaktansa, sözü termik elektrik üretimi konularında sektörün tecrübeli isimlerinden, ITC Katı Atık Yönetimi İş Geliştirme Direktörü Ali Rıza Öner’e bırakmak en iyisi. Ali Rıza Öner’e, hemen her şeyin Covid-19 salgınıyla mücadeleye endeksli planlanıp uygulandığı şartlarda enerji sektöründeki son durumu ve beklentileri konuştuk.

Covid-19 salgını sonrası enerji sektörüne yönelik öngörüleriniz nelerdir?

Salgının ekonomiye etkisinden dolayı elektrik tüketiminde beklenen bir azalma yaşanıyor. Evlerdeki elektrik tüketimi artmış olsa da çalışmadığı için sanayi kollarındaki elektrik tüketimi düştü. Şu an her şey normalleşse bile bunun psikolojik ve ekonomik etkileri artarak devam edecektir. Bu ekonomik küçülmeyi de beraberinde getirecektir.

Bundan sonrası için ne yapılmasını bekliyorsunuz?

İnsanlar uzun zamandır doğaya çok saygılı değildi. Bu süreçten sonra temiz enerjiye, karbon salımına daha çok dikkat etmek zorundayız. Türkiye olarak yenilenebilir enerjiye daha fazla eğilmemiz, fosil yakıtlardan uzaklaşmamız gerekiyor. Mümkünse yüzde 100 yerli ve yenilenebilir enerji kullanmamız gerekiyor. Mümkün olduğu kadar çok miktar rüzgar, güneş ve jeotermal kaynaklar kullanarak tükettiğimiz enerjiyi yenilenebilir ve yerli kaynaklardan elde etmemiz gerekiyor. Şu an bu hedeflere çok yakın olmasak da yolumuz buraya doğru gidecek. 

Türkiye’de çöpten elektrik üretiminin payı nedir?

Türkiye’de bir gün içinde yaklaşık 85 bin ton çöp üretiliyor. Kişi başı üretilen çöp miktarı yaklaşık bir kg /gün iken ülke genelinde günde yaklaşık 85 bin ton çöp üretiliyor. Ancak bunun 55 bin tonu toplanabiliyor. Ankara, İstanbul, İzmir, Bursa, Adana ve Gaziantep başta olmak üzere Büyükşehirlerin tamamında üretilen evsel atıkların toplanma yüzdesi yüzde 98’in üzerinde.

ITC olarak tesislerinizde ne kadarlık elektrik üretimi yapılıyor?

Biz ITC olarak tesislerimizde günlük yaklaşık 16 bin 500 ton evsel katı atık işliyoruz. Bu miktar halihazırda Türkiye’deki katı atık yönetimi tesislerinin yüzde 25’ine denk geliyor. Üretilen elektrik bakımından ise saatte yaklaşık 100 MWh civarında bir elektrik üretimi sağlıyoruz. Türkiye genelinde evsel nitelikli katı atıktan saatte 342 MWh elektrik üretiliyor.

Geçen yıl Türkiye’de çöpten enerji üretimi ne oldu?

2019 yılında Türkiye’de çöpten 2 milyar 62 milyon kilovatsaat (kWh) elektrik üretildi. Bunun yaklaşık yüzde 29’u ITC tesislerinde gerçekleştirildi. Yenilenebilir enerji kaynaklarını destekleme mekanizması (YEKDEM) kapsamındaki tesislerde evsel katı atıklardan elektrik üretiminin payı ise yüzde 0.7 (Binde 7) civarında, yani yok denilecek kadar az. Türkiye’nin evsel çöpünün tamamının elektriğe çevirsek saatte 750 bin kWh enerji üretimi gerçekleşir. Burada özellikle belirtmekte yarar var, çöpten elektrik üretimi bir amaç değil çöpün bertarafı için bir araçtır sadece.

Evsel katı atıkta hangi yöntemlerle elektrik üretiyorsunuz?

Biz şirketimiz bünyesinde üç yöntemle elektrik üretiyoruz. Bunlardan biri Landfill Gaz (Deponi gazı) LFG dediğimiz yöntemdir. Belediyeler tarafından toplanan evsel katı atıklar düzenli depolama sahalarına getirilerek depolanıyor ve toprak örtüsü altında oluşan metan gazı çekilerek gaz motorlarında yakılarak elektrik üretiliyor. İkinci yöntemimiz katı atık entegre tesisinde elektrik üretimi. Yine atıklar bir çöp havuzunda toplanıyor, bir elek sisteminden geçirilerek, organik nitelikli atıklar biyometanizasyon tankına gidiyor. Orada 21 gün, 55 derece sıcaklık altında atıklar çürütülüyor ve metan gazı oluşuyor, bu da gaz motorunda elektriğe dönüşüyor. Diğer atıklar içerisinde dönüşüme gidecek malzemeler ayıklanarak düzenli depolama sahasında depolanıyor. Üçüncü ve son yöntemimiz ise yakma. Bu yöntem özellikle büyükşehirlerde arazi sorunu yaşayan yerlerde tercih ediliyor. Yatırım maliyetinin yüksek olması ve mevcut YEKDEM mekanizmasındaki desteğin yatırımı fizibıl kılmakta yetersiz kalması nedeniyle Türkiye’de bu yöntemle çalışan bir tesis henüz yok. Ancak İstanbul Büyükşehir Belediyesi kendi yatırımını yaptığı bir tesise kavuşacak. ITC olarak bizim ise Ankara Sincan’da tıbbi ve tehlikeli atıkları bertaraf ettiğimiz çalışan bir Gazlaştırma / Yakma tesisimiz mevcut.

Entegre tesisinizin özellikleri nedir?

Bizim üç tane şapkamız var. Birincisi kurulumcu, yani EPC şirketiyiz. İkincisi yatırımcıyız, üçüncüsü ise işletmeciyiz. Yani hem tasarım, hem kurulum hem de işletme faaliyetlerini yürütüyoruz. Grubumuzda yaklaşık bin 300 kişi çalışıyor. Entegre tesislerimiz aynı zamanda enerji verimli tesisler. Öyle ki, artan atık ısıyı AVM ısıtmasında ve kendi yatırımımız olan seralarımızda kullanıyoruz.

Çöpü direk yakma konusunda çalışmalarınız ne durumdadır?

Bizim ITC olarak önerimiz önce entegre tesisleri yapmak. Entegre tesislerden çıkan artık kullanılamayacak nitelikteki atıkların ise yakılmasından yanayız. Öncelikle plastik, kağıt, ambalaj gibi geri dönüştürülebilen malzemeleri ekonomiye tekrar kazandırmayı planlıyoruz. Geriye kalan kullanılamayacak nitelikteki atıkları ise yakıp kül haline getirmeyi planlıyoruz. İstendiği ve desteklendiği takdirde, kül bile asfalt yapımında değerlendirilebilir. Bu konularda sona geldiğimiz çalışmalarımız var. Enerji ve Tabi Kaynaklar Bakanlığı ve Enerji Piyasası Düzenleme Kurumu (EPDK) tarafından yeni YEKDEM mekanizmasının, yani yeni destek fiyatlarının açıklanmasını bekliyoruz. Tatmin ve teşvik edici bir fiyat mekanizmasının oluşturulması yönünde beklentimiz oldukça yüksek. Biz yatırımcı olarak hazırlıklarımızı tamamladık bekliyoruz.

Mamak’ta bu entegre tesis yapılmadan önce toplanan çöp toprağa gömülüyordu, şimdi karşılaştığımız görüntü çok farklı… 

Depolama sahalarında biriken metan gazı atmosfere salınıyor, karbon emisyonu çok yüksekti. Biz bunu motorlarda yakıt olarak kullanarak karbonu karbondioksite çevirmiş oluyoruz. Yani atmosfere olan zararını azaltıyoruz. Aynı zamanda entegre tesis prosesi ile doğaya kirli atık da bırakmamış oluyoruz. Mamak çöplüğü ilk çöp gelmeye başladığı zaman şehrin dışındaymış. Ancak gördüğünüz gibi artık şehrin merkezinde kalıyor. Bundan sonraki süreçte yakma tesisleri yapılırsa şehrin merkezinde yapılacak, hem elektrik üretimi hem de sıcak su üretebilecek.

Siz olursa nerelerde yakma tesisleri planlıyorsunuz?

Entegre tesisimizin olduğu Ankara, Adana, Antalya başta olmak üzere büyükşehirlerin bir kısmına yatırım planlıyoruz. Mesela Konya’da böyle bir yakma tesisi elzem olmayabilir. Çünkü Konya’da verimsiz, kullanılabilecek bir çok arazisi var ama İstanbul için arazi çok değerli. İstanbul’da birden fazla yakma tesislerinin yapılması lazım. Çünkü nakliye, üretilen miktar çok ciddi problem. Her sene binlerce dönümlük arazi heba oluyor ve yeniden kullanılamaz hale geliyor. Şehir dışarı doğru genişledikçe çöpün döküldüğü merkezler şehrin içinde kalmaya başlıyor. Bunlar handikap… Onun için İstanbul Büyükşehir Belediyesi yakma tesislerini yapmaya başladı ve devamı gelmeli doğrusu budur.

Teşvikler yeterli mi?

Teşvikler LFG ve biyometenizasyonda yeterli ama yakmak için yeterli değil. Biz ITC olarak; YEKDEM’in byiogaz ve biyokütle kapsamında teknolojilerine göre ve kaynağına göre tekrar değerlendirilerek fiyatlandırılmasının en doğru yöntem olduğunu düşünüyoruz. Yakma yönteminin teşvik edilmesinin fiyatının yükselmesini temenni ediyoruz, biyometanizasyonda fiyatın korunması ve landfill gazında (LFG) ise fiyatın düşürülmesini öngörüyoruz.

Bir atık yakma tesisinin birim başına maliyeti yaklaşık nedir?

1.000 ton/gün kapasiteli bir yakma tesisinin yaklaşık maliyeti 125 milyon dolar civarında. Bu yüzden de YEKDEM’deki fiyatların revize edilmesini bekliyoruz. Sektör olarak görüşlerimizi ilettik, olumlu sonuçlanmasını bekliyoruz. Ancak yaklaşık iki yıldır bu görüşmeler devam ediyordu. Corona virüs salgını sebebiyle süre uzamış olsa da kısa sürede yeni YEKDEM şartlarının belli olmasını bekliyoruz. Aksi takdirde yeni yatırımlar yapılmaz, çünkü 31 Aralık 2020’de mevcut destek mekanizmasının süresi doluyor ve yeni yatırım yapamadan bekliyoruz.

Tesislerinizde kurulu seralardaki süreçten bahseder misiniz?

Buradaki seraların kurulma amacı tesislerdeki atık ısıyı değerlendirmekti. Bizim sloganımız; temiz çevre, temiz enerji, temiz tarım. Bu üçünü bir araya getirmek için de seralarımızda meyve ve sebze üretiyoruz. Buna tamamlayıcı olarak bir doku kültürü laboratuarı kurduk. Kendi ürettiğimiz tarım ürünlerinin tohumlarını da genetiğini değiştirmeden kendimiz üretiyoruz.

Yaprak AKTAŞ - Enerji Günlüğü / ANKARA