Enerji Günlüğü - TEİAŞ Genel Müdürü Kemal Yıldır, yakında gün içi elektrik piyasasını devreye alacaklarını, bu sayede elektrik fiyatlarında dengesizliklerin azalacağını, dolayısıyla fiyatların da gevşeyeceğini söyledi. Yıldır, bunun vatandaşın kullandığı elektriğin fiyatına da olumlu yansıyacağını belirtti.
Enerji borsasının kuruluş çalışmalarında sona yaklaşılıyor. Borsa İstanbul bünyesinde faaliyet gösterecek enerji borsasında başlangıçta sadece elektrik işlemleri yapılacak. Uzun vadede doğalgaz, kömüor ve karbon piyasaları devreye girecek.
Aslında halen elektrik alanında borsa denilebilecek, işleyen bir yapı var. TEİAŞ bünyesindeki bu yapının adı, Piyasa Mali Uzlaştırma Merkezi (PMUM). Alıcı ve satıcılar, bir gün öngesinden tekliflerini, taleplerini iletiyor ve buna göre bir fiyat oluşuyor. Üretimin yetersiz kaldığı durumlarda dengeyi sağlamak için ilave kapasite devreye sokuluyor. Yani taahhüdünü yerine getiremeyen satıcının müşterileri elektriksiz kalmıyor. Ancak bu durumdaki satıcılar, ilave kapasiteyi devreye sokan üreticinin fiyatından elektrik alıp müşterisine vermiş oluyor.
PMUM’un TEİAŞ bünyesinde kurulmasının nedeni ise teknik. Çünkü Türkiye elektrik sistemi bu kurum tarafından yönetiliyor. Yani TEİAŞ’ın görevi elektriğin üretildiği noktadan dağıtıcılara ulaştırılmasından ibaret değil. Sistemdeki arz-talep dengesini gözetmek ve yönetmek, elektrik iletim sisteminin komşu ülkelerle entegrasyonunu sağlamak ve yürütmek de bu kurumun işi.TEİAŞ Genel Müdürü Kemal Yıldır’a, kurumun faaliyetlerini, projelerini, yeni kurulacak enerji borsasını sorduk.
Birkaç hafta önce 350 milyon dolarlık bir kredi aldınız, TEİAŞ ne yapacak bu parayı?
Yenilenebilir enerji kaynaklarının sisteme entegrasyonu için kullanılacak. Yeni elektrik sanrallerinin sisteme entegrasyonu için iletim hatları, trafo merkezleri yapılıyor. Bir de smart grid için, SCADA sistemimizin yenilenmesi gerekiyor. Onunla ilgili kullanılacak.
Şebekeyi mi akıllandıracaksınız?
Elektrikte, yükleri görmeden sistemi idare edemezsin. Dolayısıyla bizim şebekemizin akıllı olmaması söz konusu değil. Avrupa ile bağlantımızda standartlar var. Sistemin istikrarı için oluşturduğumuz statik kompanzatörler, 20 mili saniyede sistemin arızalı kısmını hemen devre dışı bırakan röleler var. Bunların hepsi birer akıllı şebeke uygulaması. Sistemin kurgusu zaten akıllı şebeke. Böyle bir sistemi idare edecek unsurlar oluşturamazsanız onu çalıştıramazsınız.
Yapacağınız yatırımlar arızaları bitirecek mi?
Doğa şartlarına, fırtına, kar, deprem ve yıldırıma açık şebekede arıza olmaması mümkün değil. İtalya'da da Romanya'da da ABD'de de oluyor. Hiç arıza olmayacak demek, evde sigorta atmaz demek gibi bir şey. Eğer sigorta atmazsa ev yanar. Tabii daha akıllı olur mu? Olursa nasıl olur? Bunlar araştırılıyor. Hiç kesintisiz bir şebeke olur mu diye bakıyoruz.
Enerji borsası niye İstanbul’da kuruluyor?
Elektrik Piyasaları İşletme AŞ, devletin dışında, daha bağımsız bir şirket olarak yapılanırsa hareket kaabiliyeti daha yüksek olur diye düşünüldü. Borsa İstanbul bünyesinde bulunması da, BİST’in işlem hacmini büyütecektir. Şu anda elektrik alım satım işlemlerinin yapıldığı Piyasa Mali Uzlaştırma Merkezi'nin (PMUM) aylık yaklaşık 1.5-2 milyar TL işlem hacmi var. Bu hacim Borsa İstanbul'un rakamlarına eklendiğinde, hacmi büyütmüş olacak.
PMUM İstanbul’a mı taşınacak?
Yüzde 90 taşınacak gibi görünüyor. Çünkü BİST İstanbul'da. Yüzde 10, yani zayıf bir ihtimal olarak Ankara'da kalabilir. Piyasa devam ederken, paralel bir sistem oluştururuz, bir süre ikisi birden çalışır. Sonra birini devreden çıkarabiliriz.
PMUM’un işleyişinde yenilikler olacak mı?
PMUM bünyesinde halen iki piyasa var. Biri gün öncesi piyasası, biri de dengeleme ve güç piyasası. Şimdi bunlara bir üçüncüyü gün içi piyasayı ekliyoruz. Bu adım, elektrik piyasasını daha iyi işleyen bir piyasa haline getirebilecek.
Not: TEİAŞ Genel Müdürü Kemal Yıldır röportajının bir özeti, 31 Temmuz 2014 tarihli DÜNYA'da yayınlanmıştır.
Bunu biraz açar mısınız?
Şu anda gün öncesi piyasasına fiyat teklifi verenler, sonradan herhangi bir düzeltme yapamıyor. Gün içi piyasasının açılmasıyla birlikte oyuncular bunu yapabilecek. Taahhüt ettikleri elektriği verememe gibi bir durum ortaya çıkacağını görürse, yani bir dengesizliğe düşeceğini anlarsa gün içi piyasada bunu telafi edebilecek. Diyelim ki tesisi arızalandı ya da yakıt tedariğinde sorun çıktı. Gün içi piyasada en uygun fiyattan elektrik tedarik edip, piyasaya sunmuş olacak. Yani önceden verdiği taahhütleri ağır bir yükümlülük altına girmeden yerine getirebilecek. Elektrik açığını, yüksek fiyat yerine gün içi piyasadan, kendisine en yakın fiyatı seçerek dengesizlik riskini azaltmış olacak. Gün içi piyasanın altyapısı hazır. Yazılımı yapıldı ve geçen sene biz bunu test ettik. Gerekli mevzuat çalışması EPDK'da kuruldan geçmek üzere. Geçerse hemen uygulamaya geçilebilecek.
Gün içi piyasanın elektrik fiyatlarına etkisi olacak mı?
Bazen bölgesel kısıt olan yerlerde yüksek fiyattan elektrik almak durumunda olabiliyoruz. Oyuncular kendi tahminlerini doğru yapamamaktan kaynaklanan olumsuzlukları giderirlerse, bizim dengesizlikler de giderilir. Arızi durumlar hariç, piyasada fiyatlar şişmez. Yani gün içi piyasasının müthiş bir faydası olacak.
Tüketicilere de yarayacak yani...
Aslında bütün yüksek fiyatlar vatandaşa da yansır. O yüzden vatandaşa da faydası olur. Yani fiyatlar yükseldiyse, o anda değilse bile eninde sonunda vatandaşa bir şekilde yansır. Çünkü oyuncular bir sonraki tekliflerinde fiyatları yüksek tutarlar. Yani serbest piyasada fiyatlar ne kadar düşük seyrederse, vatandaşın da o kadar kârına...
Doğalgaz borsası da olsun deniliyor...
Aslında doğalgazın da borsası olsa, doğalgazdan kaynaklı elektrik sorunları belki hiç yaşanmayacak. Çünkü şu anda tedarik ve tedarikçi problemi söz konusu. Dense ki herkes kendisi kendi gazını getirsin, Botaş sadece iletsin... Neticede bir borsa kuruyorsunuz. Bunun adı enerji piyasası olacaksa doğalgaz da olmalı. Enerjinin primer kaynakları doğalgaz ve kömür ise doğalgaza gelen zam elektriğe yansımıyorsa, bu piyasa olmaz.
Başka neler işlem görecek enerji borsasının içinde?
Yenilenebilir enerji yatırımlarında hızlı gidiyoruz. Yarın öbür gün bunun bizim için ciddi bir avantajı olacak. Karbon salımından dolayı ceza verenler bundan kurtulmak için karbon borsasına ihtiyaç duyacak. Yani aslında otomatik olarak bizde bir karbon piyasası da oluşacak. Bu da EPİAŞ'ın içinde yer alacak. Yani enerji borsasında elektrik, gaz, kömür ve karbon işlemleri yapılacak.
Mehmet KARA