Enerji Günlüğü - Yeni Doğalgaz Kanunu Tasarısı'na göre organize doğalgaz toptan pazarı düzenleniyor. Ayrıca, dengeleme ve uzlaştırma piyasası oluşturuluyor. Doğalgaz faaliyetleri mutlaka sözleşmelere dayalı olarak yapılabilecek. Sözleşmelerden damga vergisi alınmayacak.
Bakanlar Kurulu'na gönderilen Doğalgaz Piyasası Kanun Tasarısı, sektöre pek çok yenilik getiriyor, mevcut uygulamalardan bazılarını değiştiriyor. İşte bunlardan öne çıkan bazıları:
ORGANİZE DOĞALGAZ PİYASALARI
Taslakta organize toptan doğal gaz piyasaları şöyle tanımlanıyor: Doğal gaz sisteminden yararlanan tüzel kişilerce doğal gazın veya kapasitenin perakende veya toptan alış satışının gerçekleştirildiği ve dengesizliklerin giderildiği piyasaları.
ULUSAL SİSTEM OPERATÖRÜ BOTAŞ
Ulusal sistem operatörü tanımı da halen bu işi yürüten BOTAŞ'ın adı verilmeden yapılıyor. Bu tanımda ulusal sistem operatörü "Yurt içerisindeki iletim şebekelerinin enterkoneksiyonu ile uluslar arası enterkoneksiyon sistemlerinin yönetiminden ve sistemin eşgüdüm içerisinde çalışmasının sağlanmasından sorumlu olan iletim lisans sahibi tüzel kişiyi" ifade ediyor.
DENGELEME VE UZLAŞTIRMA PİYASASI KURULUYOR
Yeni Doğalgaz Piyasası Kanunu'nda tanımlanan bir başka piyasa da Dengeleme ve Uzlaştırma Piyasası. Buna göre söz konusu piyasadan "İthalat, toptan satış, ihracat, dağıtım ve depolama lisansı sahibi tüzel kişilerin doğal gaz alım ve satım işlemlerine ilişkin dengesizliklerinin giderildiği ve mali uzlaştırmasının gerçekleştirildiği piyasa" olarak söz ediliyor.
DAMGA VERGİSİ YOK
Taslağa göre doğalgaz piyasasında tüm işlemler sözleşmeye bağlanarak yapılmak zorunda. Sözleşmesi yapılmamış herhangi bir işlem yapılamayacak. Bu sözleşmelere ilişkin düzenlenen kağıtlar damga vergisinden muaf tutuluyor.
LİSANS BAŞVURULARINA 60 GÜNDE CEVAP
Doğal gaz piyasasında faaliyet gösterecek tüzel kişilerin lisans almak için EPDK'ya yapacakları başvuruya, başvuru tarihinden itibaren, en fazla altmış gün içerisinde cevap verilmek zorunda. Lisans başvuru talebi Kurul tarafından reddedildiği takdirde, reddetme kararı başvuru sahibine gerekçesiyle birlikte bildirilecek. Doğalgaz faaliyetinde bulunacak şirketler Anonim ya da Limited olarak kurulabilecek. Şirketlerdeki hisselerin tamamının nama yazılı olması şart.
HER İTHALAT BAĞLANTISINA AYRI LİSANS
İthalat yapmak isteyen şirketlerde, bu işlemi yapacak ekonomik güç aranacak. İthal edilecek doğal gazın kaynağı, rezervleri, üretim tesisleri ve iletim sistemi hakkında doğal gazın satıcısından alınan bilgi ve garanti ile ithalatçı şirket ve satıcı arasındaki sözleşme de lisans için ön şartlar arasında. İthalatçı şirketlerin, yeterli depolama imkânına sahip olması konusunda garanti vermesi de gerekiyor. İthalat lisansı için ayrıca Bakanlığın uygun görüşünün alınması da bir başka şart. İthalatçı şirketler, yapacakları her ithalat bağlantısı için ayrı ayrı lisans almak zorundadır.
LNG İTHALATI KOLAYLAŞTIRILIYOR
Sıvılaştırılmış doğal gaz (LNG) ithalat lisansı için ekonomik yeterlilik dışındaki şartlar aranmayacak. Yani LNG ithalatında her ithalat bağlantısı için ayrı lisans alma ve Bakanlıktan uygun görüş alma şartı yok.
GETİRİLEN GAZ İHRAÇ EDİLEBİLECEK
Şirketler ithal ettikleri doğal gazı yurt içinde toptan satış şirketlerine veya ihracatçı şirketlere, satış sözleşmesi ile devredebilecek. Ayrıca serbest tüketicilere ve ihracat lisansı almak kaydıyla yurt dışına da pazarlayabilecekler. Ancak, ihracatçı şirketlere yapılan devir, ithalatçı şirketin lisans kapsamındaki taahhütlerini ortadan kaldırmayacak.
İTHALATTA ŞİRKETLERE %20 PAY SINIRLAMASI
İthalat lisansına sahip bir özel sektör şirketinin ithalat yoluyla temin ettiği yıllık doğal gaz miktarı, EPDK tarafından belirlenecek ulusal gaz tüketim tahmininin yüzde yirmisini aşamayacak.
ÜRETİM LİSANSI BAKANLIK'TAN
Doğal gaz arama ve yer üstüne çıkarılması faaliyetleri Türk Petrol Kanunu çerçevesinde yapılacak. Arama ve işletme ruhsatları Bakanlık tarafından verilecek. Üretim faaliyeti, piyasa faaliyetinden sayılmayacak. Üretim şirketleri, ürettikleri gazı toptan satış lisansı almak kaydıyla toptan satış şirketlerine, ithalatçı şirketlere, dağıtım şirketlerine, CNG şirketlerine veya serbest tüketicilere pazarlayabilecek. Üretici şirketler bu satış miktarının Kurumca cari yıla ilişkin olarak belirlenecek ulusal tüketim tahmininin yüzde yirmisini geçmemek kaydıyla doğrudan serbest tüketicilere, geri kalan doğal gazı ise ithalatçı şirketler, dağıtım şirketleri veya toptan satış şirketleri vasıtasıyla piyasaya sunabilecek. Üretim şirketleri, ihracatçı lisansı almak kaydıyla ürettiği gazı ihraç edebilecek.
ÜRETİCİ, SERBEST TÜKETİCİYE SATABİLECEK
Doğal gaz üretim merkezi şebekeye uzak ise üretim şirketleri gaz bağlantılı sistem oluşturma şartı aranmaksızın iletimi ve serbest tüketicilere satış işlemini yapabilecek. Ancak bu seçenek EPDK'nın ekonomik ve teknik şartları göz önünde bulundurarak vereceği karara bağlı kılınıyor. Aylık üretim kapasitesi bir milyon metreküpten az olan şirketler, doğal gazı şehir içi dağıtım faaliyeti yapmaksızın diğer tüketicilere satabilecek.
BOTAŞ KULLANICILARI ŞEBEKEYE BAĞLAMAKLA YÜKÜMLÜ
Kanun Taslağı'nda iletim şebekesine bağlanma şartları da belirleniyor. Buna göre iletim şirketleri (Adı geçmese de bu en azından şimdilik BOTAŞ) sistemin uygun olması halinde, EPDK tarafından tespit edilen kriterler çerçevesinde, sisteme bağlanmak isteyen kullanıcıları on iki ay içerisinde en uygun şebekeye bağlamakla yükümlü kılınıyor. BOTAŞ'ın sisteme bağlanma talebini reddetmesi halinde kullanıcı EPDK'yı bu durumdan haberdar edebilecek. BOTAŞ'ın ilgili yönetmeliği ihlal ettiği tespit edilirse, kullanıcının sisteme giriş bağlantısı Kurul'un vereceği karara göre yapılacak.
ŞEBEKENİN EŞGÜDÜMÜ BOTAŞ'TA
Doğalgaz Piyasası Kanunu Taslağı'nda BOTAŞ ulusal sistem operatörü olarak gösteriliyor. BOTAŞ, tüm iletim şebekelerinin enterkoneksiyonu ile eşgüdümünü sağlayacak ve sistemin işleyişi için gerekli tedbirleri alacak. Bakanlığın kararı doğrultusunda uluslararası enterkoneksiyon çalışmaları yapacak. Dengeleme ve uzlaştırma piyasalarındaki dengesizliklerin giderilmesini sağlayacak ve mali uzlaştırma işlemleri için gerekli verileri Enerji Piyasaları İşletme Anonim Şirketi'ne (EPİAŞ) aktaracak. Lisans sahibi şirketler sistemin işleyişi için gerekli bilgileri ulusal sistem operatörüne vermekle yükümlü olacak.
ÜRETİCİYE DEPOLAMA İÇİN AYRI LİSANS ŞART
Doğalgaz arama ve işletme ruhsat sahaları ile bunların dışında kalan açık sahalarda depolama lisansı Bakanlığın onayı ile verilecek. Doğal gaz ürettiği yer altı doğal gaz yatağını depolama amacıyla kullanmak üzere lisans talep eden şirketlere depolama lisansı verilebilecek. Bakanlık onayı ile işletme ruhsatının ilgili bölümü depolama lisansına çevrilecek. Bu durumdaki Şirketler, depolama faaliyetini, muhasebesini ayrıştırmak suretiyle üretim faaliyetinden ayrı olarak yürütecek.
DEPOLAMA YERİ İÇİN YARIŞMA AÇILACAK
Doğalgaz depolama lisansı başvurusuna konu yerin il, ilçe, köy, mahalle, ada, parsel bilgilerini de içeren bilgiler Kurum internet sayfasında duyurulacak. Duyuruda belirlenecek sürede, aynı yerde faaliyet göstermek üzere aranan şartlara uygun başka doğal gaz depolama lisansı başvurusu gelirse, istekliler arasında lisans bedelinin artırılması esasına göre yarışma yapılacak. Ancak, depolama faaliyetinin yapılacağı sahadaki taşınmazların asgari yarısının mülkiyetini kontrol eden istekliye lisans verilecek, diğer başvurular reddedilecek.
İTHALATÇI TOPTAN SATIŞ DA YAPABİLECEK
Toptan satış faaliyetleri için, EPDK'dan lisans alınması şart. İthalat lisansı bulunan tüzel kişiler ise bu lisanslarıyla doğal gaz toptan satışı yapabilecek. Ancak bu durum, toptan satış faaliyeti kapsamındaki taahhütleri ortadan kaldırmayacak. Toptan satış faaliyeti yapmak isteyenlerin doğal gazı nereden temin edeceğini ve hangi taşıma koşulları ile satışı gerçekleştireceğini, yeterli ekonomik gücünün bulunduğunu göstermesi şart.
DAĞITICILARIN ELİNİ RAHATLATIYOR
Yeni Doğalgaz Kanunu Taslağı'na göre, dağıtım şirketlerinin arz-talep dengesinin sağlanması için eli rahatlatılıyor. Buna göre dağıtıcı şirketlere doğal gaz satışı yapan tüzel kişiler, belirlenecek süre içinde müşterilerin mevsimsel ve günlük azami doğal gaz çekişlerini karşılamak amacıyla, gerekli arz planlamasını yapmak ve EPDK tarafından belirlenen gerekli dengeleme tedbirlerini almak zorunda olacak. Söz konusu tüzel kişilere dağıtım şirketleriyle yapacakları satış sözleşmeleri süresince doğal gaz arzını sağlama garantisi verme yükümlülüğü getiriliyor.
GAZ YETMEZSE ÖNCE KİMİN VANASI KAPATILACAK?
Dağıtım şirketleri, tüketimi azaltma yoluyla sistem dengelemesine katılabilecek bölgelerindeki tüketicilere ilişkin bilgileri önceden EPDK'ya bildirecek. Bu amaçla, EPDK her yıl iklim değerlerine göre, her dağıtım bölgesi için müteakip yılın mevsimsel ve günlük yoğunluğunu karşılamak amacıyla ilgili dağıtım şirketlerine tedarik sağlayacak toptan satış şirketlerince portföyde tutulması gereken kesintili müşteri oranlarını tayin etmeye ve gerekli tedbirleri almaya yetkili kılınıyor. Ulusal sistem operatörü tarafından talimat verildiğinde tüketimini azaltma yoluyla sistem dengelemesine katılabilecek tüketici türleri EPDK tarafından her yıl yayımlanacak.
SERBEST TÜKETİCİLERE ASGARİ TEDARİK GARANTİSİ
Serbest tüketicilere toptan gaz satışı yapan tüzel kişiler, müşterilerine mevsimlik, günlük ve saatlik esneklik limitleri dahilinde gaz girişini sağlamak mecburiyetinde olacak. Toptan satış şirketleri, ithalatçı, ihracatçı, CNG şirketleri, serbest tüketiciler veya dağıtım şirketleriyle satış sözleşmeleri yaparak fiyatları serbestçe belirleyebilecek. Ticari gizliliği olan bilgiler EPDK hariç üçüncü taraflara açıklanamayacak ve suistimal edilemeyecek.
ŞEHİRİÇİ DAĞITIM ŞEBEKESİ SATILABİLECEK
Şehiriçi doğalgaz dağıtım lisansı alan ya da alacak şirketler, mülkiyetinde olacak dağıtım şebekesini, lisans süresi sona ermeden EPDK onayı ile başkalarına satabilecek. Şehiriçi doğalgaz dağıtım lisansı sahibi şirketler EPDK tarafından yönlendirilecek, denetlenecek, izlenecek. EPDK gerekirse bu hizmetleri, bedeli dağıtıcıdan alınmak şartıyla, Kanun çerçevesinde sertifika sahibi gerçek ve tüzel kişilerden alabilecek.
BELEDİYELERE ORTAKLIK TEKLİF ETME ŞARTI
EPDK'dan şehiriçi doğalgaz dağıtım lisansı alan şirketler, şehirdeki belediye veya belediye şirketini sermaye koyma şartı aramaksızın, yüzde on nispetinde ortak olmaya davet etmek zorunda olacak. Bu sermaye oranı, bedeli ödenmek kaydıyla en fazla yüzde 20'ye çıkarılabilecek. Ancak bu artış hakkından sadece Hazine'ye borcu bulunmayan ve ilave kredi talep etmeyen belediye veya belediye şirketleri yararlanabilecek. Hisse oranı Belediye'ye yönetimde temsil hakkı kazandırmayacak düzeyde ise EPDK şirketten, bu temsil hakkını vermesini isteyebilecek. Belediye ya da belediye şirketleri, yasal zorunlulukla elde ettikleri bu hakkı EPDK'nın da onayı ile satabilecek.
BÖLGELER BİRLEŞTİRİLEBİLECEK, BÖLÜNEBİLECEK
Doğalgaz dağıtım bölgeleri, nüfus yoğunluğu ve teknik şartlar göz önünde bulundurularak birleştirilebilecek, genişletilebilecek, bölünebilecek. Örneğin bir şehir, birden fazla dağıtım bölgesine ayrılabilecek. Lisans sahibinin istemesi halinde, birden fazla dağıtım bölgesi, tek bir lisans altında birleştirilebilecek.
DAĞITIM AYRI, SATIŞ AYRI MUHASEBELEŞECEK
Bu arada dağıtım şirketleri dağıtım ve perakende satış faaliyetleri için muhasebe ayrıştırması yapmakla yükümlü kılınıyor.
LNG TERMİNALİ YATIRIMLARINA TEŞVİK
Doğalgaz Piyasası Kanunu Taslağı'yla sıvılaştırılmış doğalgaz terminali yatırımlarına ciddi teşvikler getiriliyor. Kanun'daki geçici maddelerden birine göre, 31 Aralık 2025 tarihine kadar ilk defa işletmeye girecek LNG terminal tesisleri ile depolama tesislerine çeşitli teşvikler sağlanıyor. Teşvik süresi Bakanlar Kurulu tarafından beş yıla kadar uzatılabilecek. LNG tesislerinin yatırım döneminde yatırıma ilişkin yapılan işlemler harçtan muaf tutuluyor. Buna ilişkin düzenlenen kâğıtlar da damga vergisinden müstesna olacak. LNG terminali yatırımı yapacaklara, yatırım ve işletme dönemlerinin ilk on yılında izin, kira, irtifak hakkı ve kullanma izni bedellerinde yüzde seksen beş indirim uygulanacak. Bu yatırımlardan, Orman Köylüleri Kalkındırma Geliri ile Ağaçlandırma ve Erozyon Kontrolü Geliri alınmayacak.