Enerji Günlüğü - (Mehmet KARA) - Yeni YEKDEM yönetmeliği devreye girince gün öncesi elektrik piyasası (GÖP) yazılımı çöktü. Kaynak kodlarına ulaşmak için ilgili yazılım firmasının sahibi GE’nin üst yönetimi devreye girdi, sorun çözüldü. EPİAŞ şimdi kendi yazılımını devreye almaya hazırlanıyor.
Yenilenebilir kaynaklara dayalı elektrik üretimini destekleme mekanizması (YEKDEM) uygulamasında geçtiğimiz ay sonunda bir değişikliğe gidilmişti. Getirilen en önemli yenilik, bu kapsamdaki santrallerin gün öncesi elektrik piyasası katılımcısı haline getirilmesiydi. Bu durum, söz konusu elektrik üretim tesislerini bir gün sonrası için sağlıklı bir üretim tahmini yapma yükümlülüğünü yerine getirmek zorunda bıraktı. İş bununla da kalmadı, söz konusu santraller artık hem doğruya en yakın üretimi tahmin etmek hem de ürettiği elektriğe gün öncesi piyasasında alıcı bulmak durumunda.
Yeni uygulamadaki amaç, üretim tahminlerinin yanlış çıkmasının yol açtığı dengesizliklerin azaltılmasıydı. Bunun ne kadar başarıldığını ölçmek için zamana ihtiyaç var. Ancak yeni sistemin elektrik piyasasında bazı travmalara yol açtığı kesin.
Her YEKDEM santrali değişikliğin etkisini değişik ölçülerde kendi bünyelerinde hissetti ama sektörün bütününü ilgilendiren bir gelişme daha oldu. Referans elektrik fiyatlarının oluştuğu gün öncesi elektrik piyasasında kullanılan yazılım deyim yerindeyse çöktü. Konuya anında müdahale edildi ve sorun şimdilik ilginç bir yolla çözüldü. Ama tekrar etmeyeceğinin garantisi yok. O yüzden Enerji Piyasaları İşletme AŞ (EPİAŞ), bir yıldır hazırlıklarını sürdürdüğü kendi yazılımını devreye sokmaya hazırlanıyor.
Enerji Ticareti Derneği Başkanı Cem Aşık’la, yeni YEKDEM yönetmeliğinin elektrik piyasası üzerindeki etkilerini, ortaya çıkan sorunları ve çözüm önerilerini konuştuk.
YEKDEM yönetmeliğindeki değişiklik ne getirdi?
1 Mayıs'ta devreye giren yeni YEKDEM yönetmeliği bazı sıkıntılara yol açtı. Bir kere yönetmelik, uygulamadan sadece iki gün önce Resmi Gazete'de yayınlandı. Bu yüzden de birçok piyasa katılımcısı yeni yönetmeliğe hazırlıksız yakalandı. Pek çoğunun piyasa katılım sözleşmeleri eksikti. Ama daha da önemlisi, gün öncesi piyasasındaki yazılımı kullanmayı bilmiyorlardı. Dolayısıyla bir bocalama dönemi yaşandı ilk günlerde.
Ne demek bu?
YEKDEM kapsamındaki bazı santrallerin ilgilileri, gün öncesi piyasasında üretim tahminlerini hangi ekrana gireceğini bilmediği, bilse de şifresi olmadığı ya da şifresini bilmediği, hatta verileri hangi birimle gireceğini bilmediği için sıkıntı yaşadı. Mesela LOT diye bir birim var, bunun ne anlama geldiğini de bilmiyorlardı. Dolayısıyla, ilk kez gün öncesi piyasası katılımcısı haline gelen santraller bu gibi nedenlerle uygulamanın başladığı günlerde doğrudan dengesizliğe düştüler. Ve bu yüzden gün öncesi piyasasındaki fiyatlar da doğru bir şekilde oluşmadı.
Herhalde öğrendikçe durum düzelmiştir...
Kısmen ama yaşanan sorun sadece katılımcıların bilgi eksikliğinden ibaret değil. Bunun dışında da sorunlar çıktı. Bunların en önemlisi de elektrik piyasasında kullanılan yazılımda yaşandı. Çünkü yazılım bugüne kadar bu kadar fazla sayıda katılımcıyla çalışmamıştı. Bütün katılımcıların kullanmaya başlamasıyla neler ortaya çıkabileceğinin test edecek vakit yoktu.
Yazılımdaki sorun neydi?
Yazılım, katılımcı sayısının arttığı 1 Mayıs tarihinden itibaren normalden çok daha uzun sürelerde optimizasyonla uğraştı. Yani oluşan fiyatı çıkaramadı, gecikti. Ve bu bizim fikrimiz, ortaya bir rakam çıksa da yazılım optimum olmayan sonuçlar üretmeye başladı. Yani sistem piyasadaki girdilerle çıktıları optimize etmeyi beceremedi. Bunun nedeni, yazılımın bu kadar çok piyasa katılımcısıyla test edilmemesi diye düşünüyoruz.
Ama yazılım ilginç bir yöntemle güncellenmiş duyduğumuz kadarıyla…
Duyduğunuza göre meseleyi biliyorsunuz. Orası da ilginç tabii. Yazılımın kaynak kodları Türkiye'nin elinde yok. Bu yüzden ne yapıldığını da göremiyorduk. Ne olduğunu anlamak mümkün değil, kara kutu şu anda. Bu sorun ortaya çıktığında Bakanlık kanalıyla, programı geliştiren Ariba adlı yazılım şirketinin yeni sahibi olan GE üzerinden konuya çözüm bulunması istendi. Ve çok hızlı bir yazılım güncellemesiyle sorun çözüldü. Yazılımda yapılan küçük bir güncellemeyle sistem normal şekilde çalışmaya başladı.
Ya yeniden sorun çıkarsa?
Kısa vadede sorun çıkmaz sanırım. Ama aslında Enerji Piyasaları İşletme AŞ (EPİAŞ) bu yazılımda bir sorun çıkabileceğinden korktuğu için bir yıldan bu yana kendi gün öncesi piyasası yazılımını geliştiriyordu. EPİAŞ’ın bu konuda ne kadar haklı olduğu da son yaşananlarla anlaşılmış oldu.
EPİAŞ’ın kendi yazılımı hazır mı peki?
Bu sorun ortaya çıkınca EPDK da yeni yazılıma planlanandan daha erken şekilde, Haziran ayı başında geçilmesini benimsedi. Elektrik piyasasındaki yeni fiyat optimizasyon modellerini Dengeleme ve Uzlaştırma Yönetmeliği’ne de (DUY) geçirip bu yeni yazılımın 1 Haziran'da devreye girmesinin yolunu açacak. Fakat buna ilişkin Resmi Gazete'de yayınlanmış bir karar yok henüz. Ne zaman yayınlanacağı da net değil.
Yine mi son dakikada uygulaması?
Şimdi biz şundan korkuyoruz. Piyasa katılımcıları EPİAŞ’ın yeni yazılımına aşina olmadıkları için aynı kaos Haziran ayında da yaşanabilir. Şu anda eski yazılımın güncellenmiş haliyle ilgili acil bir sorun da olmadığına göre aslında EPİAŞ yeni yazılımla ilgili eğitimleri Haziran ayında tamamlayıp, Temmuz ayı başında da devreye alabilir. Böylesi çok daha sağlıklı olacaktır diye düşünüyorum.
Mehmet KARA