İzin verirseniz, bu yazıda sizlere iki kısa doğalgaz keşif hikâyesi aktarmak istiyorum.
İlki Hindistan’dan.
Hindistan’ın güçlü başbakanı Narendra Modi, 2005 yılında henüz Gucerat Eyaleti’nin başbakanıdır.
O yılın Haziran ayında kameraların karşısına geçer ve müjdeyi verir: Gucerat Eyaleti Petrol Şirketi, Bengal Körfezi’nde Hindistan’ın en büyük doğalgaz keşfini yapmıştır. Şirkete göre; bulunan rezerv 570 milyar metreküp büyüklüğündedir ancak yapılacak yeni aramalarla bu rezervin artma olasılığı vardır. Hindistan medyasının bir bölümü, daha önce fazla başarısı olmayan şirkete "altın dokunuşlu şirket" adını verir.
Modi, "Hindistan için tarihi bir an" ifadesini kullanır ve keşfin yapıldığı Deen Dayal West bölgesini vaftiz eder. Gucerat Başbakanı’na göre, rezerv 50 milyar dolar değerindedir, üretim Aralık 2007 tarihinde başlayacak ve Hindistan’ın enerji ithalatı büyük ölçüde azalacaktır.
Ancak farklı görüşler de vardır ve iddia edilen rezerv rakamıyla ilgili olarak enerji uzmanları arasında sert tartışmalar yaşanır. Uzmanların bir kısmı rezerv rakamının tek bir kuyunun sonucuna dayandığını, bu nedenle güvenilir olamayacağını ileri sürer.
Keşif sonrası işler umulduğu kadar iyi gitmez; tutmayan maliyet tahminleri, teknik zorluklar, hatalı teknoloji ve niteliksiz yüklenici seçimleri birbirini izler, ticari gaz üretimine bir türlü başlanamaz. Sonrasında, bağımsız danışmanlık şirketlerine yeniden değerlendirmeler yaptırılır, rezervin 570 milyar metreküp değil sadece 30 milyar metreküp olduğu kamu denetim raporlarına geçer.
15 yıl boyunca yapılan milyonlarca dolar harcamadan sonra bile bu rezervle ilgili belirsizlikler hâlâ devam etmekte.
İkincisi daha bildik bir hikâye.
Yıllarca Doğu Akdeniz’de Mısır adına aramalar yapan İtalyan Eni Firması, nihayet 2015 yılının Ağustos ayında “süper dev” kategorisinde bir doğalgaz rezervi keşfettiğini duyurur.
850 milyar metreküp büyüklüğünde olduğu açıklanan rezerv, Port Sait Limanı’nın 190 kilometre açığındaki Zohr Sahası’ndadır ve Akdeniz’de o zamana kadar yapılan en büyük doğalgaz keşfidir.
O tarihte politik ve ekonomik sorunlarla boğuşan, üstelik yerli kaynakları yeterli gelmeyince o yıl ilk defa doğalgaz ithalatına başlayan Mısır rahat bir nefes alır. Bu defa “tarihi bir an” nitelemesi sadece Mısır için değil ama Orta Doğu ve Doğu Akdeniz için de geçerlidir.
Yatırım süreci hızla başlatılır ve bulunan rezervden üretime 27 ay gibi rekor bir sürede, 2017 yılı Aralık ayında başlanır.
Yukarıda aktardığım büyüklükteki doğalgaz keşiflerinin, şüphesiz ekonomiden siyasete her alana yansımaları olacaktır. Nitekim doğalgaz endüstrisinde akıbetleri birbirinden çok farklı gelişen bu iki örneğin de çarpıcı sonuçları olmuştur.
Bengal Körfezi’nde yapıldığı iddia edilen keşif, sonraki yıllarda soruşturmalara konu olmuş, ilgili şirket hisse değerlerini yükseltmek amacıyla rezerv rakamlarını abartmakla suçlanmış, güvenilirliğini kaybetmiş, iflasın eşiğine sürüklenmiştir. Bu konu, aradan on beş yıl geçmiş olmasına rağmen Başbakan Modi’nin peşini bırakmamış, muhalefet partileri ile arasında her zaman gerilim ve tartışma kaynağı olmaya devam etmiştir.
Zohr rezervi ise Mısır’a enerji bağımsızlığını getirecek ve darbeden yeni çıkmış bir ülkenin Cumhurbaşkanı Abdülfettah es-Sisi için tam bir kurtarıcı olacaktır. Ancak Zohr keşfinin etkisi sadece Mısır’la sınırlı kalmamıştır ve aynı zamanda -Tamar, Leviathan ve Aphrodite sahalarının keşfiyle başlayan bir süreçte- Akdeniz coğrafyasındaki enerji denklemi ve politik-diplomatik dengeler üzerine de ciddi etkileri söz konusudur. Bir araya gelemeyeceği düşünülen ülkelerin birbirine yaklaşmaya başladıkları, yeni siyasi ve ekonomik birlikteliklerin oluştuğu bir sürecin en önemli kilometre taşlarından biri olmuştur.
Yukarıda aktardığım hikâyelerden hangisine daha fazla benzeyecek bilinmez ama geçtiğimiz günlerde Karadeniz’den gelen keşif haberiyle Türkiye’nin serüveni de başlamış oldu.
Kamuoyu ile paylaşılan bilgilere göre; daha önce sismik çalışmalar yapılan Sakarya Sahası’nda yeni bir sondaj kuyusunun açılmasına karar verilir ve Fatih Sondaj Gemisi 20 Temmuz tarihinde başladığı ilk sondajında doğalgaza ulaşır. Sonrasında test ve analiz işlemlerine başlanır, nihayetinde burada bir keşif yapıldığı sonucuna varılarak 320 milyar metreküplük rezerv hesaplanır. Üstelik bu rakamın artma olasılığının da bulunduğu ifade edilir.
Açıklamalar sonrasında, rezerv rakamıyla ilgili çok sayıda tartışma olur. Bazı uzmanlar bunun üretilebilir rezerv değil, ancak brüt kaynak niteliğinde olabileceğini ileri sürer.
Bu büyüklükteki bir gaz rezervinin, bulunduğu her ülkede heyecan yaratması kaçınılmazdır. Bununla birlikte, açıklanan rezerv rakamının kesinleştirilmesi için daha yapılması gereken başka çalışmaların da olacağı açıktır.
Bana sorarsanız, Karadeniz’deki hikâyenin asıl heyecanlı bölümü bundan sonra başlıyor. Özellikle önümüzdeki birkaç ayın nefes kesici bir süreç olacağını ve Karadeniz’deki keşfin yukarıdaki hikâyelerden hangisine benzeyeceğini hep birlikte göreceğimizi söyleyebiliriz. Ancak, eğer Türkiye’nin keşfi bir başarı hikâyesi olacaksa bunda da en büyük payın yıllar boyunca TPAO’ya emek veren tüm çalışanlarına ait olacağı unutulmamalı.
Açıklanan rezerv rakamı Türkiye için önemlidir ancak -yeni aramalarla- ekonomik olarak kazanılabilir rezervin beklenenden çok daha yüksek çıkması halinde Türkiye için olduğu kadar bölge ve Avrupa için de dengeleri tamamen değiştirebilecek gelişmelerin yaşanması olasılık dâhilindedir. Elbette gerçek rezerv rakamları tüm çalışmalar tamamlandıktan sonra ortaya çıkacaktır ve şüphesiz dileğimiz açıklananın da çok üzerinde bir ekonomik rezervin bulunabilmesidir.
Kaynaklar:
BBC, 2015. Italy's Eni Discovers Huge Gas Field off Egyptian Coast. 30 Ağustos 2015, <https://www.bbc.com/news/world-middle-east-34102656>.
Bloomberg, 2015. Eni Discovers Massive Gas Field in the Mediterranean. By Anthony Di Paola, 30 Ağustos 2015, <https://www.bloomberg.com/news/articles/2015-08-30/eni-discovers-super-giant-natural-gas-field-offshore-egypt>.
Enerji Günlüğü, 2020. Dönmez: Saha da Bizim Operasyon da, Operatör de Biziz. 25 Ağustos 2020, <https://www.enerjigunlugu.net/donmez-saha-da-bizim-operasyon-da-operator-de-biziz-38738h.htm>.
India Today, 2005. Gujarat CM Announces Biggest Gas Discovery in Krishna-Godavari Basin. By Uday Mahurkar, 11 Temmuz 2005, <https://www.indiatoday.in/magazine/states/story/20050711-narendra-modi-announces-biggest-gas-discovery-in-krishna-godavari-basin-787420-2005-07-11>.
S&P Global Platts, 2019. Italy's Eni Starts Gas Output from Egypt's Offshore Baltim South West Field. 17 Eylül 2019, <https://www.spglobal.com/platts/en/market-insights/latest-news/natural-gas/091719-italys-eni-starts-gas-output-from-egypts-offshore-baltim-south-west-field>.
The Economic Times, 2017. US Reservoir Evaluation Firm Puts Gas Reserves in Deen Dayal West Field at About 1 trillion cubic ft. By Ajmer Singh, 16 Ocak 2017, <https://economictimes.indiatimes.com/industry/energy/oil-gas/us-reservoir-evaluation-firm-puts-gas-reserves-in-deen-dayal-west-field-at-about-1trillion-cubic-ft/articleshow/56576399.cms>.
The Wire, 2016. What Went Wrong with Gujarat’s KG ‘Deen-Dayal’ Gas Reserve Discovery? By Anuj Srivas, 12 Nisan 2016, <https://thewire.in/economy/what-went-wrong-with-gujarats-kg-deen-dayal-gas-reserve-discovery>.