Enerji Günlüğü (ÖZEL RÖPORTAJ - MEHMET KARA) - EPİAŞ Yönetim Kurulu Başkanı Abdullah Tancan, yenilenebilir kaynaklara dayalı elektrik üretimini belgeleyen YEK-G sertifikalarının yarın ilk kez işlem göreceği Türkiye Yeşil Elektrik Borsası (YEK-G Pazarı) sayesinde üreticilere ek gelir, tüketicilere de yeşil elektrik kullandığını garantileme imkanı sunulacağını söyledi.
Türkiye Enerji Borsası, en yenilerden biri olmasına rağmen işlem hacmi açısından Avrupa’nın dördüncü büyüğü konumuda ulaştı. Yeni devreye giren Vadeli Elektrik Piyasası’nın (VEP) etkisiyle işlem hacminde yaşanacak artışla Enerji Borsası’nın sıralamadaki yerini önümüzdeki yıllarda yukarı taşıması bekleniyor. Enerji Piyasaları İşletme Anonim Şirketi (EPİAŞ) Yönetim Kurulu Başkanı Abdullah Tancan, sorularımızı cevapladı:
EPİAŞ tam olarak ne iş yapar?
EPİAŞ’ın içinde yer aldığı toptan piyasalar şu an itibariyle elektrik ve gazdan ibaret. Elektrikte spot piyasa olarak Gün Öncesi Piyasası (GÖP) ve Gün İçi Piyasası (GİP) ile gazda Spot Doğal Gaz Piyasası’nı işletiyoruz. Ayrıca sistem operatörü konumundaki Türkiye Elektrik İletim Anonim Şirketi TEİAŞ’ın işlettiği, gerçek zamanlı Dengeleme Güç Piyasası ile Yan Hizmetler Piyasası’nın mali uzlaştırma işlemlerini de EPİAŞ gerçekleştiriyor. Bu arada Yenilenebilir Enerji Kaynaklarını Destekleme Mekanizması YEKDEM’in de işletilmesini de biz sağlıyoruz. EPİAŞ’ın özel anlaşmalarla ticaret yapılan ikili anlaşmalar piyasasında, bir diğer ifadeyle tezgâh üstü piyasada da (OTC) rolü var. Fiziksel ticareti yapılan ikili anlaşmaların EPİAŞ’a bildirilmesi gerekiyor. EPİAŞ olarak organize toptan elektrik piyasasında Piyasa Takas Fiyatı (PTF) ve doğal gaz piyasasında da Gaz Referans Fiyatının (GRF) oluşmasına olanak sağlıyoruz.
Piyasa katılımcılarıyla nasıl bir ilişkiniz var?
Eşit taraflar arasında ayrım gözetmeden, güvenilir referans fiyatın şeffaf bir şekilde oluşması için çalışıyoruz. Daha öngörülebilir, finansal risklerden arınmış, sürdürülebilir ve aynı zamanda yerli ve yenilebilir enerji yatırımlarını geliştirme stratejileri ile uyumlu bir piyasanın oluşmasına katkı sunmak amacıyla yeni ürün ve hizmetler de geliştiriyoruz.
Bunlar ne tür ürün ve hizmetler?
Bunlardan biri 1 Haziran’da açılışını gerçekleştirdiğimiz Vadeli Elektrik Piyasası, kısaca VEP. Bir diğeri de devreye girmek üzere olan Yenilenebilir Enerji Kaynak Garanti Sistemi, ani YEK-G. Yılın son çeyreğinde katılımcıların hizmetine sunacağımız Vadeli Doğal Gaz Piyasası VGP de yeni geliştirilen projelerden.
Vadeli piyasalar ne işe yarıyor?
VEP ve VGP, piyasa katılımcılarına, fiyat riskinden korunma ve geleceğe yönelik fiyat beklentilerini görme imkânı sunmayı hedefliyor. Ayrıca vadeli gaz ve elektrik piyasalarımızın işletilmeye başlamasıyla rekabet ortamını yükselterek piyasa katılımcılarının doğal gaz ve elektrikte oluşan fiyat sinyallerine göre cross comodity denilen çapraz emtia ticareti işlemleri yapabilmelerine de olanak sağlayacağız.
Spot doğal gaz piyasasının enerji sektörü için önemi nedir?
2018’de devreye alınan OTSP’de katılımcılar dengesizliklerini veya portföylerini günlük, haftalık ürünlerle yönetebiliyor. Bölgemizde ilk organize doğal gaz piyasası bu. Bu piyasa sayesinde Türkiye bölgesinde serbest piyasada doğal gaz fiyatının oluştuğu ilk ülke oldu. Zamanla hem hacminin artması hem de diğer ülkelerin dahil olmasıyla bölgesel bir merkez haline geleceğine inanıyoruz. Vadeli Gaz Piyasası’nın devreye girmesi de bunu destekleyecek. VGP ile doğalgazda uzun dönemli portföy yönetimi imkanı sağlayacağız. Yani VGP ülkemizi enerji ticaret merkezine dönüşme hedefine bir adım daha yaklaştıracak.
Vadeli Elektrik Piyasası’na dönersek, orada gelinen durum nedir?
VEP kurulur kurulmaz, kısa sürede yoğun ilgi gördü. 1 Haziran 2021 tarihinde, altı adet aylık kontrat ve iki adet çeyrek (üç aylık) kontratı ile işleme açılan VEP’te 15 Haziran itibarıyla 17 piyasa katılımcısı bulunuyordu. 1-14 Haziran tarihleri arasında toplam yedi adet aylık, 1 adette özel işlem bildirimi olmak üzere bütün toplamı 142 lotluk sekiz eşleşme gerçekleşti. Bütün bu eşleşmelerin toplam işlem hacmi ise 4.476.648 TL’dir. Piyasanın işleme açıldığı 2021 yılında gerçekleştirilecek VEP işlemleri için piyasa katılımcılarından piyasa işletim ücreti alınmayacağını da özellikle hatırlatmak isterim.
Bu rakamlar ne anlama geliyor, nereye gidecek?
Söylediğim gibi, VEP daha ilk günden yoğun ilgi gördü, orta ve uzun vadede de çok yüksek hacimlere ve likiditeye ulaşılmasını bekliyoruz. EPİAŞ spot elektrik piyasasında ulaştığı hacimle zaten Avrupa’da dördüncü büyük enerji borsasıydı. Şimdi VEP’de oluşacak yüksek işlem hacmiyle daha iyi bir konuma geleceğimizi düşünüyoruz.
YEK-G sertifikasyon sistemi de devreye girecek dediniz…
Evet ama aslında Yenilenebilir Enerji Kaynak Garanti (YEK-G) sistemi, yaygın adıyla yeşil sertifika piyasası da 1 Haziran itibarıyla devreye alınmıştı. Ancak buradaki ilk seans günü, mevzuat gereği 21 Haziran. Çünkü katılımcılar, belge ihracatı için 15 Haziran’daki Mayıs ayı uzlaştırma fiyatlarının açıklanmasını beklemek durumundaydılar. Yani üreticiler, ilk YEK-G sertifikalarını 21 Nisan’da ihraç edebilecekler, aynı zamanda bu sertifikalar ikili anlaşma yoluyla ticarete konu edilebilecek.
Sertifikanın temsil ettiği elektriğin ve kaynağın türünü nasıl garanti ediyorsunuz?
Sistem üzerinden, yenilenebilir kaynaklara dayalı üretilen her bir megavatsaatlik elektrik için blok zincir teknolojisi kullanılarak, yani eşsiz bir kod ile YEK-G sertifikası üretilecek. Bu kod sayesinde elektriğin üretiminden tüketim aşamasına uzaman süreçteki takibi, kaynak tipine bağlı şekilde YEK-G doğrulama sistemiyle yapılabilecek. YEK-G belgesi kaynaklara bağlı olarak ayrı ayrı işlem görecek. Piyasamızda, kaynağa bağlı olarak farklı YEK-G fiyatları şeffaf ve güvenilebilir bir şekilde oluşacak.
YEK-G sertifikaları ve pazarı kime ne sağlayacak peki?
YEK-G Sistemi ile tüketime sunulan elektriğin, yenilenebilir enerji kaynaklarından üretildiğinin takip, ispat ve ifşa edilmesi ile birlikte tüketicilere yenilenebilir enerji kaynaklarından üretilen elektrik enerjisi tükettiğini belgelendirme imkânı sağlayacağız. Ve tüketicilere EPİAŞ onaylı bir sistem içerisinde de bunu izleme imkanı sunacağız. Ayrıca YEK-G ile yenilenebilir enerjiden üretim yapan şirketlere de ilave bir destek sağlanmış olacak.
Yeşil elektrik ürünleri pazarına ilgi nasıl?
Beklediğimiz gibi yüksek bir ilgi var. 15 Haziran tarihi itibarıyla 94 tüzel kişilik YEK-G sistemine kayıt yaptırdı. Canlı ortamda ilk organize YEK-G piyasası 21 Haziran Pazartesi günü yenilenebilir kaynak bazında açılacak. VEP’te olduğu gibi YEK-G’de de bu yılın sonuna kadar piyasa katılımcılarımızdan piyasa işletim ücreti almayacağız.
EPİAŞ’TA HANGİ PAZARDA NE TÜR İŞLEMLER YAPILIYOR?
Gün Öncesi Piyasası (GÖP): Saatlik bazda belirli zaman dilimleri için alış ve satış tekliflerinin bir gün öncesinden sunulduğu organize toptan elektrik pazarı denilebilir. GÖP’te oluşan Piyasa Takas Fiyatı (PTF) elektrik için referans fiyat kabul ediliyor.
Gün İçi Piyasası (GİP): Elektriğin, tüketileceği gerçek zamana yakın ticaret yapılmasına yönelik bir piyasa. Bu piyasa, santral arızaları, genel ve kaynaklar bazında üretim ile genel ve bölgesel tüketimdeki öngörülemeyen iniş çıkışlardan kaynaklanan dengesizliklerin ortaya çıkardığı portföy dengeleme ihtiyaçlarını gidermeye hizmet ediyor.
Organize Toptan Doğal Gaz Satış Piyasası (OTSP): 2018 yılında açıldı. Sürekli ticaret yöntemi ile işletiliyor. Doğal gaz piyasasındaki oyunculara, günlük ve haftalık kontratlarda ticaret yapma imkanı sağlıyor.
Vadeli Gaz Piyasası (VGP): Alıcıların gelecekte ortaya çıkabilecek fiyat artışlarından zarar görmemek, satıcıların da düşüşlerden olumsuz etkilenmemek için ileri tarihli alım-satım yapabilecekleri bir piyasa.
Mehmet KARA - Enerji Günlüğü