Değerli Okurlarım,
Yatırımcı dostlarım soruyor, "Tunçbilek Termik Santrali nasıldır? Özelleştirmeden satın alalım mı?"
Sizlere anlatayım. Tunçbilek (Kütahya) Termik Santrali`nde toplam 430 MWe kurulu güç vardır. Ama bu kurulu gücün ne kadarı emreamade çalışıyor?Randıman ne? Bu değerleri inceleyelim.
1. ve 2. Üniteler Alman DurrWerke tarafından 1956 yılında işletmeye alındı. Her biri 24 MWe üreten Alman AEG Buhar türbinleri vardır. DurrWerke daha sonra Balke-Durr tarafından satın alındı. AEG firması ise piyasadan kayboldu. Aslında bu 2 ünite artık pratikte-gerçekte çalışmıyor.
3. Ünite Avusturya SGP firması tarafından 1966 yılında bitirildi. Üstünde 65 MWe kapasiteli Elin Buhar türbini vardır. Yeni ESP`ler deneme çalışmasına girdi. Santralin halen 60 MWe yükte dengeli çalışabildiği gözleniyor.
4. ve 5. Ünitelerin inşaası Polonya Elektrim firması tarafından 1978-1979 yıllarında bitirildi. Her biri 150 MWe elektrik üreten Alman KWU buhar türbinleri vardır.
Tunçbilek Termik Santrali, alt ısıl kalorifik değeri (AID) 2021-2657 kcal/kg olan ve içinde ortalama %38-48 kül, %10-15 Su, %1.46-2.29 Kükürt bulunan yerel linyit ile çalışır. Tunçbilek bölgesinde, mevcut termik santrali uzun süre çalıştıracak miktarda kömür rezervi vardır.
Tunçbilek açık işletmede 2021 kcal/Kg AID kömürde 52 milyon ton, kapalı işletmede 52 milyon ton, Ömerler açık işletmede (2117 kcal/kg AID) 15 milyon ton, Derin Sahalar kapalı işletmede (2117 kcal/kg AID) 108 milyon ton varlığı ispatlanmış görünür linyit rezervi bulunmaktadır. Ayrıca muhtemel (beklenir) rezervler de vardır.
Açık işletmede üretilen kömürün termik santralde teslim fiyatı bugün için ortalama piyasa fiyatının üstünde. İyi ve güvenli işletme sonrası, santral kömür teslim fiyatının ton başına 20.00 ABD Dolar veya MMBTU başına 2.00 ABD Dolar altına indirilmesi hedeflenmeli.
Tunçbilek santraline kömür besleyen mevcut açık işletmede 5-6 yıllık kömür rezervi kaldı. Bu rezerv bittikten sonra kapalı işletmeye, yeraltı madenciliğine geçmek gerekecek. Mekanizasyon için ciddi yeni yatırım yapılacak.
Termik santral acaba söylendiği miktarda elektrik üretebiliyor mu? Bu çok önemli bir soru. Çalışan 4. ve 5. ünitelerin yaşı 30 yıldan fazla. Ekonomik ömürleri doldu. Diğer önceki santrallerin yaşları 50-60 oldu, ekonomik ömürleri çoktan doldu. Çalışmaları, çalıştırılmaları zor, masraflı. Kimse bana 30-40-50 yaşında olan termik santralleri ek yeni yatırımlarla yüksek randımanda, yüksek emre amadelikle çalıştırabileceğini söylemesin.
Santralde emre amadelik oranının 2014 itibariyle %60 olması bekleniyor. 2014 sonu itibariyle 2 milyar kw-saat elektrik üretimi hedefleniyor. Şu anda toz tutma filtrelerinin çoğu geçerli emisyon normlarına uygun olmadığı için tam çalışmıyor, dolayısıyla termik santral çalışması- randıman ve emre amadelik- oldukça düşük seviyeye indi.
2002 yılında Tunçbilek Santrali`nin 2x150 MWe kapasiteli 4-5 numaralı Ünitelerinin baca gazında toz-tutma işini yapan baca gazı toz tutma elektro-filtreleri (kısaca ESP) yenilenmek üzere ihale oldu. İhaleyi alan yabancı firma ihale sonrası işi gerçekleştiremedi. Baca gazı çıkışında istenen "250 mgr/Nm3-dry" emisyonun altına inemedi. Sonunda ihale iptal oldu. Termik Santral, yönetimi başarısız olan eski şirketin "Nam-ı Hesabına" yeniden ihaleye çıktı. Teklif veren olmadı, ihale ertelendi.
Bu arada 2004 yılından itibaren termik santral baca çıkışında geçerli emisyon sınırları Avrupa Topluluğu normlarına uyum kapsamında "100 mgr/Nm3-dry" olmuştu. Eski fiyat artık geçerli değil, çünkü ilk ihaleyi alan firma "250 mgr/nm3-dry" sınırlarını tutturamadı. Tunçbilek santrali 4-5 üniteleri ESP yenileme çalışmalarında eski 250 Miligram/Nm3 dry esaslı teklifin bugün itibari ile fiyatlaması çok zordur.
Yeniden yapılacak "Nam-ı hesabına" ihale gerçekçi olmaz. İdarenin yapması gereken mahkemede yerine getirilemeyen kontratın ceza şartlarını işler hale getirip tazminat alması ve ihaleyi/işi eski müteahhitten koparmasıdır. Eski başarısız yabancı müteahhitin "Nam-ı hesabına", yeniden ancak bu defa 100 Miligram/nm3 dry baca gazı emisyonuna uygun teklif almanın anlamı yoktur, imkân da yoktur. ESP yapılsa da kullanılmaz, kullanılamaz, işletmede ve özelleştirmede ayak bağı olur, kullanılan teknoloji eskidir, santral yaşlanmıştır, süresini bitirmiştir, yenilenmelidir, yeni santral CFB veya IGCC (hatta CCS) tasarımlı olmalıdır.
Tunçbilek Santrali`nde TKİ tarafından yürütülen kömür gazlaştırma test çalışması vardır. Bu çalışma ile kömür, sentetik-gaz (Syn-Gaz) haline getirilecek. Syn-gaz doğal gaz benzeri bir yakıttır, ancak kalorifik değeri kullanılan Azot veya havaya bağlı olarak 1500-2500 kcal/Nm3 arasında değişir. Syn-gaz buhar kazanında yakılmaz, özel tasarımla üretilmiş gaz türbininde kullanılır, kombine çevrim santrali gerekir. İleride bu teknoloji başka kömür sahalarımızda da kullanılabilir, çevre kirlenmesi asgariye iner.
Özelleştirme sırasında yapılması gereken, Tunçbilek santralini komple hurda olarak satmak, santral arazisini belediye parkı yapmak, sonra yerleşim yerlerinden en az 20-30 km uzakta, Domaniç yönünde, altında kömür madeni olmayan bir yere CFB veya IGCC esaslı yeni teknolojiye uygun 4x150 MWe veya 2x 300 MWe kapasiteli yeni termik santral yapmaktır.
1980`lerde santral külleri teleferikle orman içindeki kül vadisine atılırdı. Sonraları bu kül-curuf taşıma işi için çelik kortlu lastik bant konveyör yerli imalatı ilk defa gerçekleştirildi. Mevcut kül barajı doldu taştı, orman arazisi içine yayılmaya başladı. Acilen yeni kül barajı yapılması gerek. Dolan kül barajının üstü tarıma tekrar kazandırılabilir.
Açık işletmede tüketilen kömür sahalarının tekrar tarıma kazandırılması imkanı var. Çok geniş açık alanda kömür çıkarıldı, bitti, bomboş duruyor. Bu alanların en az 1 metre tarım toprağı ile örtülüp üstünde tarıma başlanması gerek. Aynı alanlar güneş enerjisi için güneş panelleri ile de doldurulabilir.
Ömerler lavuar tesislerinin sayısını ve kapasitelerini artırmak gerek. Kömür alma ağzında daha çok sayıda yeni lavuar tesisi kurmak gerek. "Lavuar", su üstünde yüzdürme ile kömürün taş-toprak gibi yanmayan maddelerden arındırılması, kömür kalorifik değerinin yükseltilmesi işlemidir. Lavuar sonrası Tunçbilek kömürünün kalorifik değeri 4000-5000 kcal/kg AID rakamlarına ulaşmaktadır.
Termik santrale kalorifik değeri yükseltilmiş kömürü vermek daha yüksek randıman, ve daha yüksek emreamadelik sağlamak açısından çok önemlidir. Sistemi iyi çalıştırabilmek için su kapasitesini artırmak, mevcut su kaynaklarının, barajın kapasitesini artırmak gerek.
Özelleştirme konusu hiç durmadan gündemde tutulduğu için yöre insanımız artık özelleştirmenin yapılmasını nerdeyse ister, bekler olmuştur. Çevre kirliliğini önlemek, rehabilitasyon yapmak, yeni istihdam yaratmak için beklenti oluşturmuştur. Yeni personel alımı azaltılmış, mevcut personel yaşlanmış, bir an önce emekli olup ayrılmayı bekler durumdadır.
Özelleştirme sonrasında ortada diğer eski santraller için başlayan ciddi rehabilitasyon çalışmaları görmüyoruz. Yeni özel sahipler çevre muafiyeti süresi sonuna kadar rehabilitasyon yapmadan eski santralleri çalıştırma amacında görünüyorlar. Bu arada hızlı personel azaltımına gidiyorlar. Personel azaltma politikası, işsiz kalanlar arasında ciddi rahatsızlık yaratıyor, tatsız, gereksiz sosyal sonuçlara sebebiyet veriyor.
Özelleştirme öncesi katılımcı firmalardan, devir sonrası ilk 3 yılda, Avrupa normlarına uygun emisyonlarda yeni ESP ve yeni FDG kuracaklarına dair sert yaptırımlar içeren taahhütname almak lazım. Ayrıca personel azaltma politikalarında ani ve sert toplu işçi çıkarımı yerine, emekliliği özendiriciteşvikler getirmek lazım.
Tunçbilek termik santralinin özelleştirmede ortaya çıkacak fiyatı hakkında önceden bir tahmin yapmak mümkün. Burada sadece termik santral satışı yok. Çok büyük kömür rezervleri işletim hakkı devri konusu var. Çok geniş gayrimenkul, arsa, kömür sahası devri var. Boş duran çok geniş alanların tekrar tarıma kazandırılması var. Bunlar çok büyük maddi değerler.
Yatırımcı beklentilerine uygun hesabını yapar, yatırdığı parayı belirli bir sürede geri almak ister. Bir termik santral en iyi mevcut kömür santrali yanına, mevcut kömür sahası yanına yapılır. Yaparken en son teknolojiyi kullanmak şarttır.
Tunçbilek santraline yakın, hemen batı yönünde Gürağaç yakınlarında yeni bir termik santral Nisan 2014`te devreye girdi. 51 MWe gücündeki yeni termik santral yatırımını Polat Enerji yaptı. 70 milyon TL bütçe ile gerçekleştirilen UzakDoğu tasarımı yeni santral 3500 kcal/kg AID kalorifik değerde yerel linyit tüketecek. Halen işletmede 200 personel istihdam ediyor.
Kütahya Derin Sahalar Redovans ihalesini 5.03 kuruş/Kw-saat birim fiyatla 2013 yılında Çelikler gurubu kazandı. Firmanın en fazla 5-6 yıl içinde kömür rezervi yanına 300 MWe gücünde yeni termik santral kurması işletmesi ve ürettiği elektrik miktarı üstünden Hazine`ye pay ödemesi bekleniyor. Ancak burası kapalı işletme. Bu yüzden yeraltı kömür üretimi için ciddi mekanizasyon yatırımı yapmak gerekiyor.
Yeni santral yatırımlarını ucuz Uzakdoğu firmalarına yaptırmak uzun vadede doğru değil. Yapılan yatırımın uzun dönem kesintisiz işletmesi, yedek parça bulma kolaylığı, kontrol ve enstrümantasyon hep problem. Yerli firmalar mutlaka bu işe yönelmeli ve emek yoğun işler yanında ayrıca bilgi-tasarım yoğun kapsamdan pay almalı.
Yatırım, çevre halkına mutlaka yeni istihdam yaratmalı, çevreye saygılı olmalı, çevre kirliliği konusunda hassasiyeti olmalı. Gerekli rehabilitasyonları, çevre ekipmanlarının satın alınmasını geciktirmemeli. Çevre muafiyetini istismar etmemeli. Avrupa çevre emisyon normlarına uymalı. Havayı, suyu, toprağı, tüm doğayı korumalı. Umarız özelleştirmeler sonrası yatırımcı toplumun istihdam ve çevre hassasiyetine dikkat eder. Tunçbilek termik santrali hakkında sizin uyarınız, düzeltmeniz, yorumunuz, tavsiyeniz varsa lütfen bana yazın.
E-posta adresim: HalukDireskeneli (at) gmail dot com