Türkiye ve Rusya`nın üzerinde anlaştığı Rus gazı fiyatının yüzde 10.25 düşürülmesi hayata geçirilemedi. Bunun üzerine Ankara konuyu yargıya taşıdı. Türkiye adına Rus gazını ithal eden BOTAŞ, Gazprom Export`a karşı uluslararası tahkime başvurduğunu açıkladı.
Şöyle ki, Türkiye 2003 yılından bu yana, yani Karadeniz`in altından geçen Mavi Akım`ın devreye girmesinden itibaren, Gazprom`dan en yüksek miktarda doğalgazı satın alan ikinci ülke konumuna yükseldi. Doğal olarak, Ruslar böyle bir müşteriyi kaybetmek istemezler.
Gazprom ile BOTAŞ arasındaki doğalgaz tedarik anlaşmalarının süresi 2022 yılında sona eriyor. Sözleşme kapsamında satın alınan gazın fiyatı, her yıl karşılıklı görüşmelerle değerlendiriliyor ve gerekirse revize ediliyor.
Aslında Rusya tarafı Ankara`yı, doğalgaz anlaşmaları meselelerinde oldukça deneyimli ve başarılı bir ülke olarak görüyor. Gazprom bunu kendi üzerinde bilhassa hissetmiştir. Geçmişte Türkiye, Gazprom`un bazı hatalarından ötürü, bu hataları ciddi şekilde takip ederek yüzde 30`lara varan oranlarda indirim yaptıracak ölçüde başarılı pazarlıklar yürütmüştür.
BOTAŞ`ın şimdiki başvurusu da 29 Aralık 2014`ten itibaren fiyatların yeniden gözden geçirilmesiyle ilgili. Bu gözden geçirmeyle birlikte Rusya`dan fazla yapılmış ödemelerin geri alınması da talep ediliyor. Türkiye ile Rusya arasında mutabık kalınan yüzde 10.25`lik indirimin parasal karşılığı da geriye dönük olarak hesaplandığında yaklaşık 1 milyar dolar.
2014 senesinde Türkiye`nin aldığı gazın bin metreküp başına indirimli fiyatı 425 dolar oldu. Bu sene gazın fiyatı açıklanmış değil. Taraflar fiyatı ticari sır olarak kabul ediyor.
Rusyalı bazı uzmanlara göre, bu yılın ilk üç çeyreğinde doğalgaz fiyatı 300 dolar ve altında tahmin ediliyor. Rusya`nın bu dönemde Almanya`ya sattığı gazın bin metreküp başına fiyatı ise yaklaşık 240-250 dolar civarında.
Aralık 2014`ten sonra talep edilen indirimin açıklaması ise oldukça basittir. Burada esas mesele gaz fiyatlarının petrol ürünleri fiyatlarıyla kıyaslanmasıyla 6-9 aylık bir değerlendirme söz konusu. Yani Haziran 2014`ten itibaren dünyada petrol fiyatları düşmeye başladı. 2014 sonundan itibaren gaz fiyatlarında da düşüş yaşanıyor.
Geçen senenin sonlarından itibaren Türkiye, Rusya’dan ithal edilen mevcut doğalgaz fiyatlarına yüzde 10.25 oranında indirim talep ediyordu. Rusya tarafı bu fiyat indirimini Türk Akımı`nın Ankara tarafından onaylanmasına bağlamaya çalışıyor. Ruslar, Türkiye ile bu yönde bir anlaşmaları olduğunu iddia ediyor. Ancak Ankara böylesi bir yazılı anlaşma bulunmadığını söylüyor.
Bilindiği gibi, Türk Akımı, daha önce Bulgaristan üzerinden geçecek şekilde projelendirilen Güney Akım`ın yerine geçmek üzere, Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin`in 1 Aralık 2014 tarihindeki Ankara ziyareti sırasında açıklanmıştı.
Bu projenin ileride hangi boyutlarda olacağından ayrı olarak, şimdiki görüşmelerde iki boru hattı üzerinden yıllık toplam 31.5 milyar metreküp doğalgaz nakledileceği öngörülüyor.
Şunu söylemek gerekiyor. Aslında Gazprom`un resmi temsilcisi Sergey Kupriyanov`un da açıkladığı gibi Türkiye`nin Tahkim`e başvurusu, iki şirket arasındaki anlaşma kapsamındaki olağan resmi prosedürlerden sadece biri.
Kupriyanov`un açıklamalarına göre Rusya tarafı, bu meselenin Tahkim kararından önce tarafların görüşmeleriyle sonuca bağlanacağını söylüyor. Büyük ihtimalle Gazprom, Tahkim kararını beklemeden Türkiye için gaz fiyatında indirime gidecektir.
Bu beklentiyi, başka Rus yetkililerin yaptığı açıklamalarının satır aralarında da görmük mümkün. Çoğu gözlemci ve yorumcuya göre Türkiye`nin Gazprom`a açtığı tahkim davası sonuca bağlanmadan çok daha önce bu fiyat indirimi meselesi çözülecek.
Rusyalı uzman, Moskova Finans ve Hukuk Üniversitesi Sosyoekonomik Araştırmalar Enstitüsü Direktörü Aleksander Buzgalin’a göre, tahkim meselesi "arabamızın tekerindeki rulmanına kaçmış bir toz tanesi gibi". Buzgalin ifadesiyle Türkiye-Rusya enerji ilişkileri öylesine büyük ölçekli ki, davaya konu anlaşmazlık hiç dert değil, kolaylıkla çözülebilecek nitelikte...
Bize göre de, burada durumu dramatize etmeye hiç gerek yok. Çünkü bu tür uluslararası anlaşmalar aslında çoğu zaman taraflar arasında ciddi pazarlıklar sonucu gerçekleşir.
Burada şunu da hatırlatmak lazım. Gazprom`a karşı tahkim yoluna başvuran ilk ülke Türkiye değil. Daha önce Almanya ve İtalya da bu yola başvurmuşlardı.
Bu örneklerde de taraflar Tahkim davası sonuçlanmadan kendi aralarında uzlaşma yolunu bulabilmişlerdi. Eminiz ki, bu defa da Ankara ve Moskova, Tahkim süreci sonuçlanmadan kendi aralarında bir uzlaşma noktasına varacaklar.
Kaldı ki, uluslararası doğalgaz ticaretinde açılan davaların tarafı olan tek şirket de Gazprom değil. Daha önce de Norveç`in Statoil Şirketi, İtalyanlar`a karşı dava kaybetmişti. Norveçliler, geçmişte daha yüksek fiyatlardan sattıkları gazlar için geriye dönük olarak İtalyanlar`a milyarlarca dolarlık ödemeler yapmıştı.
Türkiye halen Gazprom için sadece en büyük müşterilerinden biri olmakla kalmayıp aynı zamanda kendisine en yüksek kârı sağlayan müşteri. Resmi olmayan verilere göre geçtiğimiz yılın sonunda Rusya Türkiye`ye bin metreküp başına ortalama 418 dolar fiyattan gaz sattı.
İsterseniz, bu fiyatın düşük mü yüksek mi olduğunu anlatmak için bir karşılaştırma yapalım. Aynı dönemde Rus gazının Almanya sınırına maliyeti bin metreküp başına 374 dolar oldu.
Yani aslında Almanya sınırında teslim edilen Rus doğalgazının fiyatı, Türkiye`ye teslim edilen gazın fiyatının yüzde 89`u düzeyinde. Bu da demek oluyor ki BOTAŞ, Almanlar`a göre Rus gazına yaklaşık yüzde 12 daha yüksek bir fiyat ödüyor.
Üzülerek belirtmek isterim ki, Türkiye doğalgazda en yüksek fiyatı 487 dolar/bcm ile İran`a ödüyor. Aslında dünyada petrol fiyatlarındaki düşüşle birlikte Rus gazı da dâhil doğalgaz fiyatlarında da bir düşüş yaşandı. Örneğin, geçen ay Rusya`dan Türkiye`ye gelen gazın fiyatı tahmini olarak bin metreküp başına 259 dolar düzeyinde...
Bu durumda, Türkiye Gazprom`un vaat ettiği yüzde 10.25`lik indirimi yaptırabilirse o zaman Türkiye`ye bu dönemde gelen doğalgazın fiyatı Almanya`daki fiyata çok yaklaşmış olacak.
Bu da demektir ki, Türkiye, Avrupa Birliği üyeleri arasında Rusya`dan en ucuz gaz alan ülke konumundaki Almanya`nın fiyatlarına yakın bir rakamla Rus gazı tedarik etme noktasına gelebilecek...
Burada bizim ilgimizi çeken konu ise İran gazının oldukça pahalı alınmasıyla ilgili olarak Tahran`a karşı Türkiye`nin açtığı iki ayrı Tahkim davasının sonucu... Gelen bilgilere göre, her nedense bu davalar Ankara`nın aleyhine sonuçlandı. Bu ise çok düşündürücü bir durumdur.
...