Venezuela’da Hugo Chavez’in ölümünden sonra herkesin baktığı yere göre yorumladığı bir şeyler oluyor. Ancak hangi açıdan bakarsanız bakın ülkenin geldiği son durum küresel politikalara karşı duruşun etkisinin objektif olarak değerlendirilmesi için çok iyi bir örnek.
Aslında bugün yaşananlar sadece bir El Nino etkisiyle oluşan kuraklığın, planlama eksikliğinin veya elektrik yönetimi zaafiyetinin oluşturduğu sorunlar değil. Bunlar eksiklikler olarak ortada ama temel sebeplerin bunlar olmadığı da açık.
Bugün yaşananın temelinde Venezuella’nın dünya eknomik sistemine entegre olmayışı ve bunun bedelini ödemesi var.
Venezuela’da istikrarsızlık uzun yıllara yayılmış bir yaşam biçimi. Bu durumunun en temel belirleyeni ise petrol. ABD ve müttefiklerinin bölgede özellikle Venezuela gibi zengin petrol kaynaklarına sahip bir ülkede egemenlik arayışı içerisinde olduğu da biliniyor.
CHAVEZ’İN SOSYAL DEVLET MODELİ
1999 yılında Venezuela cumhurbaşkanı olan Hugo Chavez, görev yaptığı 13 yılı aşkı süre içinde tarımdan sağlığa kadar uyguladığı sosyal projelerle yoksulların yaşamını iyileştirmeye çalıştı.
Chavez’in başta olduğu 1999’dan 2012 yılına kadar Venezuela ekonomisi ortalama her yıl yüzde 4.6 oranında büyüdü. Bu dönemde aşırı yoksulluk oranı yüzde 40’tan, yüzde 7.3’e inmiş, işsizlik oranı ise yüzde 11.3’ten, yüzde 7.7’ye düştü.
2013 yılında hayatını kaybeden Chavez döneminde yapılan ekonomik uygulamalar özellikle yoksul kesimleri rahatlattı ancak köklü ve yapısal bir ekonomik değişiklik yaratmadı. Chavez’in uyguladığı küresel ekonomiye kapalı milli vasıflı politikalar, ülkenin madenlerin millileştirilmesi, toprakların işleyene verilmesi, yabancı sermeyenin ülkeden çekilmesine yol açtı. Özel sektör de yatırımı kısınca ekonominin çarkları yavaşlattı. Halka dağıtılan toprağın işlenmemesi ve sistemin yerleşmemesi gıda ürünlerinde dışa bağımlılığı arttırdı.
PETROL İHRACATINA BAĞLI EKONOMİ
Venezuela’da GSMH’nin yüzde 30’u, ihracat gelirlerinin yüzde 90’ından fazlası ve kamu gelirlerinin yüzde 56’sı petrol sektöründen kaynaklanıyor. Petrol fiyatlarının 120 Dolardan 27 dolara kadar düşmesi, ülkenin gelirlerini azalttı ve Chavez zamanında uygulanan sosyal sistemi çöküş noktasına getirdi. Petrol dışında başka bir ihracatı olmayan Venezuella, ödemelerini sadece petrolle yapabilen net ithalatçı bir ülke konumuna sürüklendi.
Bu süreç içinde Çin’den 42,5 milyar dolar borç alan Venezuela, son olarak artan harcamalarını karşılamak için Çin Kalkınma Bankası’ndan 5 milyar dolar daha borç istedi. 2012 yılında yüzde 21 olan enflasyon, 2013’te yüzde 40’a, 2014’te yüzde 62’ye yükseldi. Bu rakam, dünya ekonomilerindeki en yüksek orandır. 2011’de yüzde 43.3 olan kamu borcunun milli gelire oranı 2014’te yüzde 46.3’e yükseldi.
EKONOMİDE HIZLI DARALMA!
Büyüme oranı gittikçe düşen ve 2013 yılında sadece yüzde 1.3 büyüyen Venezuela ekonomisi, 2014 yılında yüzde 3 daraldı. Venezuela, petrol fiyatlarının son 15 yıldır artış göstermesiyle elde ettiği gelirleri sosyal devlet anlayışı içinde harcadı ama sürdürülebilir bir ekonomilk sistem oturtulamadı. Chavez’in ekonomik modelleri petrol fiyatlarının düşmesi ve ülke gelirinin azalmasıyla uygulanamaz hale geldi ve halkın üçte biri açlık sınırının altında yaşamaya başladı.
Chavez döneminde oluşturulan merkezi ekonomi sistemi, üretimin azalmasına ve devletin dışa bağımlı olmasına neden oldu. Küresel ekonomide azalan petrol fiyatları, Venezuela’yı krize soktu.
ENFLASYON YÜZDE 181
Chavez'in ölümü Venezuela için bir kırılma noktası yarattı. Seçimi az bir farkla kazanan Maduro, enflasyon baskısı altındaki ülkeyi rahatlatamadı.Yolsuzluk şikayetleri arttı, sokaklar şiddetin etkisinde kaldı ve birkaç hafta önceki gösterilerde 3 kişi yaşamını yitirdi.
1 ay önce Venezuella 1.5 Milyar dolarlık borç ödedi. Merkez Bankası ekonominin yüzde 5.7 küçüldüğünü, enflasyonun 2015 yılında yüzde 181 olduğunu ve bu yıl toplam 10 milyar dolar borç ödemesi bulunduğunu açıkladı. Uzmanlar bunun bir intihar ödemesi olacağını ileri sürüyor ve Venezuella’nın borçlarını ödeme konusunda neden bu kadar istekli davrandığını da anlamadıklarını belirtiyor.
İki ay önce brent petrolün varil fiyatının 12 yıllık en düşük seviyeyi (27 $ ) görmüş olması ekonomisi petrole bağlı Venezuella için büyük bir yıkım oldu. Şimdi Venezuella ekonomisi için en etkili ilacın petrolün 100 doların üstüne çıkması olduğu görülüyor. Ancak Venezuella’nın diğer bir handikapı da petrol gelirlerinin uzun bir dönemliğine Çin’den aldığı borç karşılığında bloke edilmiş olması.
ELEKTRİKLER NEDEN KESİK?
Şimdi elektrik üretimine bakalım. Ülkenin elektrik üretiminin yüzde 63’ü hidroelektrikten geliyor. ABD Enerji Bilgi Dairesi’ne (US Energy Information Administration - EIA) göre 2003 ile 2012 arasında Venezuella’nın elektrik tüketimi yüzde 49 artarken, elektrik santrali kurulu gücü ise sadece yüzde 28 arttı.
2009-2010 yıllarındaki kuraklık bugüne kadar uzanan elektrik krizinin ilk büyük habercisi olmuştu. O dönemde de elektrik sıkıntısı yaşanmış ancak Chavez’in popularitesi bunun etkisini azaltmıştı. Bundan hemen sonra 1.5 milyar dolarlık bir harcama yapılarak diesel (dizel – motorinle çalışan) jeneratörler kurulmuş ancak yeterli olmamıştı.
2012’de uzmanlar mevcut jeneratörlerin bakımsızlık nedeniyle ancak dörtte birinin çalışabilir durumda olduğunu açıklamıştı. İletim ve dağıtım hatlarının eski ve bakımsız oluşu, rüşvetin yaygınlığı, yetersiz bütçe, kalitesiz hizmet elektrik krizini 2011’den sonraki tüm yıllarda hep gündemde tuttu ve iklim değişiminin de etkisiyle daha ağırlaştırılmış olarak 2016 yılına taşıdı.
Şimdi dünyanın en büyük petrol rezervlerine sahip Venezuella’da elektrik krizi yaşanmasının, elektriklerin kesik olmasının birbiriyle ilişkili birçok nedenin olduğu söylenebilir.
Bugünlerde elektrik kesintisi nedeniyle kepenk açmadığı ileri sürülen işyerlerinin çok uzun dönemdir satış yapamadığı da biliniyor. Hatta bir dönem daha az harcama yapılması için dükkanların sadece 2 gün satış yapmasına izin veriildiği de bir Venezuella gerçeği.
ÇIKARILACAK DERSLER
Bugün Venezula’nın durumu açıklanırken dünyanın bilinen en büyük petrol rezervine sahip olan bir ülkesinin zor durumda oluşu garipsenebilir. Bunda ülkede uygulanan siyasi sistemin de etkisi vardır denebilir. Ancak bu her yerde okuyabileceğiniz sonuç cümlesini şu şekilde yazarak gerçeği daha iyi yansıtmış oluruz.
Venezuella’nın bu duruma gelmesindeki en etkili rolü, küresel sisteme entegre olmadan sosyal devlet politikası uygulama tercihi oynamıştır.
Venezuela’daki elektrik krizi, ülkede enerji kaynağı çeşitliliği politikasının olmayışından, verimsiz iletim ve verimsiz kullanıma, plansız yönetime kadar birçok faktörün bir araya gelmesiyle oluşmuş bir sonuç olarak ortaya karşımızda.
Diğer taraftan Venezuella’daki elektrik krizi, iklim değişiminin su kaynakları üzerine etkisini de açıkça ortaya koydu. Bu durum, küresel iklim değişiminin su kaynakları üzerine etkisinin, ekonomik istikrarı olmayan ülkelere zor günler yaşatıp bu ülkeleri sonunda krize sürükleyebileceğini göstermesi açısından da önemli bir örnek.