Enerji Günlüğü - Makine Mühendisleri Odası (MMO) Başkanı Yunus Yener, istisnai haller hariç yenilenebilir enerji kaynaklarının yatırım desteğine ihtiyacı kalmadığını savunurken, adaletsiz diye nitelendirdiği YEKDEM’in değiştirilmesini önerdi.
TMMOB Makine Mühendisleri Odası (MMO) Başkanı Yunus Yener, Yenilenebilir Enerji Kaynaklarını Destekleme Mekanizması (YEKDEM) uygulamasının 1 Temmuz 2021-31 Aral4k 2025 döneminde nasıl uygulanacağına ilişkin belirlenen yeni model ile halen uygulanan modelle ilgili bir açıklama yaptı. Yener açıklamasında 2011 yılında, yenilenebilir enerji kaynaklarından elektrik üretimini desteklemek amacıyla; on yıl süreyle yüksek alım fiyatları ile alım garantileri uygulamasına başlandığını hatırlatırken “YEKDEM olarak adlandırılan bu uygulamayla 18 Mayıs 2005 tarihinden sonra işletmeye girmiş ve 2015 yılı sonuna kadar işletmeye girecek; hidrolik ve rüzgâr kaynakları için 7,3 dolarcent/kWh, jeotermal kaynağı için 10,5 dolarcent/kWh, güneş (fotovoltaik) ve biyokütle kaynakları için 13,3 dolar cent/kWh fiyat ile satın alma garantisi verilmişti” dedi.
YATIRIM MALİYETLERİ AZALSA DA DEVAM ETTİ
Teşviklerden yararlanma süresi 10 yıl ile sınırlandırılırken lisanslı tesislerde kullanılan yerli üretim aksamlar için de 5 yıl süre ile ek teşvikler tanımlandığını kaydeden Yunus Yener, “Geçen sürede, kaydedilen teknolojik gelişmelerle, yatırım maliyetlerinin azalmaya başlamasına rağmen, 2015 yılında sona ermesi öngörülen uygulama, aynı yüksek alım fiyatlarıyla 2020 yılı sonuna kadar uzatılmıştı. 2020 sonbaharında yapılan başka bir düzenleme ile bu süre küresel salgın gerekçesiyle 30 Haziran 2021’e ertelenmişti” diye konuştu.
ELEKTRİĞİN DÖRTTE BİRİ YEKDEM’DEN
YEKDEM’den yararlanan santralların toplam gücü 2015’de 5.424 MW iken 2020’de 21.877,2 MW’a çıktığına dikkat çekilen açıklamada, “Uygulamadan yenilebilir enerji kaynaklarına dayalı kurulu gücün yarısına yakını, tüm kurulu gücün yüzde 22,9’u yararlanmıştır. 2020’de üretilen elektriğin dörtte birine yakın bölümü bu yüksek fiyatlı alım garantili tesislerden karşılanmıştır” denildi.
ÜÇ YILDA 110.5 MİLYAR TL ÖDENDİ
2010 yılından bu yana teknolojideki gelişmelerle yatırım ve işletme maliyetlerinde büyük düşüşler yaşanmasına rağmen, maliyetlerdeki düşüşlerin Türkiye’deki elektrik satış fiyatlarına yansıtılmadığı görüşüne yer verilen MMO açıklamasında “Son üç yılda özel şirketlere YEKDEM mekanizmasıyla 110,5 milyar TL ödeme yapılmıştır” ifadesi kullanıldı.
YEKDEM UZATILDI, MODEL YENİLENDİ
Geçen yılı Kasım ayında TBMM’ye sunulan tasarı hızlı bir şekilde sonuçlandırılmış ve çıkarılan yasa ile Haziran 2021'den sonra işletmeye girecek yenilenebilir kaynaklara dayalı elektrik üretim tesisleri için yapılacak destek uygulamalarında değişiklikler yapılmıştı. 29.01.2021 tarih ve 3453 sayılı Cumhurbaşkanlığı Kararına göre 1 Temmuz 2021 ile 31 Aralık 2025 arasındaki dönemde devreye girecek YEK belgeli santrallarda üretilen elektrik için 10 yıl boyunca garantili alım fiyatı uygulanacak. Bu santrallarda yerli ekipman kullanıldığı takdirde de 5 yıl boyunca alım fiyatlarına ilave yerli katkı desteği eklenecek.
YEKDEM FİYATLARI ÜÇ AYDA BİR ARTACAK
Kuruş esaslı Türk Lirası olarak belirlenen fiyatlar 1 Nisan 2021 tarihinden itibaren başlamak üzere üçer aylık dönemler halinde güncellenecek. Güncellemelerde, TÜFE ve ÜFE artışları yüzde 26’lık, USD ve Euro fiyat değişimleri ise yüzde 24’lik ağırlığa sahip olacak. Bu şekilde yatırımcı şirketlere verilecek destekler olası fiyat hareketlerinden ters yönde etkilenmeyecek.
PİYASANIN ÇOK ÜZERİNDE FİYATTAN ÖDEME
Halen devrede olan ve YEKDEM’den yararlanan santrallerle 1 Temmuz 2021’e kadar devreye girecek tesislere, YEKDEM’den yararlandıkları sürece bu destekler USD’ye endeksli fiyatlar üzerinden ödenmeye devam edilecek. EPİAŞ tarafından işletilen elektrik borsası PTF ortalamaları 2018 yılında 4,8; 2019 yılında 4,6; Ocak-Eylül 2020 döneminde 4,0 dolarcent/kWh olurken YEKDEM kapsamındaki 22.000 MW’a yakın kurulu güçte tesislerin elektriği 7,3-13,3 USD cent aralığındaki fiyatlarla alınmaya devam edilecek. YEKDEM uygulamasının bugüne gelen hali ile 1 Temmuz 2021’den sonra mevcutla birlikte uygulanacak versiyonunun yükü, faturalar üzerinden tüketicilere yansıtılacak.
YATIRIMCI DERNEKLERİ DÜŞÜK BULUYOR
MMO’nun açıklamasında işsiz sayısı on milyonu aşar ve kapanan işletme sayısı onbinlerle ifade edilirken, asgari ücret yılda iki kez artırılırken özel elektrik şirketlerinden yapılacak alım fiyatlarının yılda dört kez artmasına imkan tanınmasının şirketler lehine, tüketiciler aleyhine haksız bir uygulama olacağı görüşüne yer verildi. Açıklamada “Bu destekleri yetersiz bulan bazı yatırımcı dernekleri, alım fiyatlarının yükseltilmesini ve üç ayda bir yapılacak ayarlamaların bütünüyle dövize endekslenmesini talep edebilmektedir” denildi.
YENİLENEBİLİR ENERJİYİ AHLAKLI DEĞERLENDİRMEK
MMO’nun yenilenebilir enerjiden yararlanmayı, mühendislik kurallarına uygun ve ahlaklı olarak değerlendirilmesi koşuluyla uzun yıllardır savunduğuna işaret edilen açıklamada şu değerlendirmelere yer verildi:
“Ancak, geçtiğimiz dönemde, özel firmalarca üretilen elektrik enerjisine yüksek fiyatla alım garantisi verilmesi ve denetimsizlik, şirketlerin iştahını kabarttı ve bir yandan doğayı-çevreyi olumsuz yönde etkileyen bazı yatırımlara sebep olurken diğer yandan yurttaşların elektrik faturalarını şişirdi. Özel sermaye çıkarlarını gözeten uygulama, yatırımcı firmaların yanı sıra, yabancı ekipman üreticilerinin ve finans kurumlarının da ekmeklerine yağ sürdü. Ekipman tedarikçileri fiyatlarını maliyet esasına göre değil, teşvik fiyatından yola çıkarak belirledi. Süreçte, ekipman fiyatları dünya genelinde hızlı düşerken, yurttaşlar bu gelişmelerden yararlanmadı, tersine sürekli artan faturalarla ceplerinden belli bir zümreye kaynak aktarıldı. Mesken, sanayi, ticarethane, tarımsal sulama aboneleri, elektriğe, yüksek bedeller ödedi.“
İSTİSNALAR HARİÇ YEK DESTEK GEREKTİRMİYOR
MMO Başkanı Yunus Yener, YEKDEM’in yurttaşlar yerine özel şirketlerin çıkarlarını gözettiğini öne sürerken, son değişikliğin “bu adaletsizliğin” aynı şekilde devam edeceği anlamına geldiğini savundu. Yunus Yener, “Türkiye ve dünya genelindeki ihalelerde ortaya çıkan rakamlar, belirli ve sınırlı uygulamalar dışında yenilenebilir kaynaklardan elektrik üretimine özel destekler verilmesinin (uzun bir süredir) gerekli olmadığını ortaya koyuyor” diye konuştu.
MMO Başkanı Yuns Yener, YEKDEM’in yol açtığı adaletsizliklerin ortadan kalkması için bir dizi öneri ortaya koydu. İşte bu öneriler:
- YEKDEM ile onun yanı sıra Kapasite Mekanizması ve yerli kömür santrallarından özel fiyatla elektrik alımı gibi desteklere son verilmeli.
- Atık lastik ürünlerinden elektrik üretimi, bırakın desteklenmeyi tamamen yasaklanmalı.
- Yenilenebilir kaynaklardan elektrik üretimi için toplumsal yarar esas olmalı, şirketlerin değil yurttaşların çıkarları gözetilmeli.
- Enerji ihtiyacının karşılanması için yapılacak yatırımlar ulusal ölçekte, bölgesel ve yerel ihtiyaçları dikkate alan kamusal bir planlamaya uygun olmalı.
- ÇED çalışmaları, çevresel ve toplumsal etkileri kapsayacak bir içerik ve katılımcı bir işleyişle yapılmalı.
- Tüm yurttaşların ortak zenginliği olan doğal kaynakların yurttaşların faydalanamayacağı şekilde kullanımına, tarımsal faaliyetlerin zarar görmesine ve yöre halkının istemediği yatırımlara izin verilmemeli.
- Enerji yönetimi ve özel şirketler ellerini yurttaşların ceplerinden çekmeli.