MUSTAFA SALİH
Irak Bölgesel Kürt Yönetimi, Musul ve Kerkük’ü de içine alacak bağımsız bir devlet haline gelme hedefiyle “bağımsızlık” referandumu yaptı. Ve son birkaç ay içinde, Kuzey Irak’la ilgili, referandum merkezli olarak yaşanan gelişmeler, Türk hükümetini bu konuda aksiyon alıp, akılcı ve tutarlı politikalar üretmeye, ayrıca Türk kamuoyunda oluşan kafa karışıklığını da gidermeye zorluyor.
Türkiye’nin Dışişleri Bakanlığı kanalıyla dünya kamuoyuna açıkladığı ve Ankara’nın Kuzey Irak politikasını özetleyen bir cümle, keskin ifadeler içeriyor:
“Irak'taki yer altı kaynaklarının, Musul ve Kerkük petrollerinin, üniter Irak devleti dışında başka devletler ya da etnik bir yapı tarafından kullanılması söz konusu olursa, Türkiye buna seyirci kalamaz.”
Kuzey Irak’ta bir Kürt Devletinin kurulması Türkiye’nin “kırmızı çizgi” olarak değerlendirdiği konuların başında geliyor.
YILLIK 8 MİLYAR DOLARLIK PETROL
ABD’nin desteğiyle Kuzey Irak’ta siyasi baskınlık elde eden Kürtler, şimdi de siyasi ve ekonomik bağımsızlığı simgeleyen devlet kurma peşinde. Son yıllarda merkezi hükümetten bağımsız olarak uluslararası firmalarla petrol arama anlaşması yapan bölgesel Kürt yönetimi, referandumla yıllık 8 milyar dolara ulaşan petrol gelirlerini Irak merkezi hükümetiyle paylaşmayı sonlandırarak tek başına kullanmayı planlıyor.
BU ZEMİN NASIL OLUŞTU?
Peki bu noktaya nasıl gelindi? Kuzey Iraklı Kürtler, Türkiye ve İran şiddetle karşı çıktığı halde, ABD’nin sessiz, İsrail’in ise açık desteği ile meseleyi bağımsız devlet kurma hedefine nasıl bağladı?
Aslında Kuzey Irak’taki bölgesel Kürt yönetimi yakın geçmişte, Bağdat’taki merkezi hükümetten bağımsız olarak Exxon, Rosneft gibi dev firmalarla anlaşmalar yaparak bölgede uluslararası ölçekte öneme sahip petrol arama çalışmalarına zemin hazırlıyordu. Bağdat’tan “bağımsız” yürüyen bu çalışmalar Kuzey Irak bölgesel yönetiminin “petrol bağımsızlığını” ilan etmesine de zemin oluşturdu.
Kuzey Irak Bölgesel Kürt Yönetimi’nin Başbakanı Neçirvan Barzani referandum sonrası, Kürtlerin yaşadığı bölgelerde çıkarılan petrolün denetim ve gelirinin tamamen Kürt halkına ait olduğu yönünde açıklamalar yapıyor. Hatta “anlaşmalar imzaladık" sözleriyle de Türkiye’yi “tehdit” etmeye kadar gidiyor.
Neçirvan Barzani, Irak’taki mevcut kaynakların merkezî hükümetin denetiminde olduğunu kabul ederken, kontrolleri altındaki bölgede petrol kuyularının denetim ve üretiminin kendilerine ait olacağını ifade etmeyi de ihmal etmiyor.
GÜNEY KÜRDİSTAN’DAKİ PETROLÜN ÖNEMİ
Referandum sonrası Kürt yönetimi devlet sıfatını kullanmaktan çekinse de merkezi otoriteden bağımsız tavrını giderek güçlendiriyor. Bu, yeni oluşum Irak hükümetini özellikle Musul ve Kerkük ile petrol gelirlerinin paylaşımı konularında sıkıntılı günlerin beklediğine işaret ediyor. Bu, Türkiye’yi de yakından ilgilendiriyor.
PEKİ TÜRKMENLER NE OLACAK?
Referandumun hemen sonrasında kritik iki şehirde sessizlik hakim. Peki ya rüzgar tersten eserse; ya Kuzey Irak’ta yaşayan Türkmenler Kürtler tarafından saldırıya maruz kalırsa? Bu, Türkiye’nin yakından ilgilendiği ve izlediği çok hassas bir konu. Kerkük’te yaşayan Türkmenler, Kerkük ve Musul’un referandum ile oldu bittiye getirilerek bağımsız bir Kürt devleti içerisinde yer almasının kabul edilemez olduğunu vurguluyor.
Kürt yönetimi son 5-6 yıldır referandum öncesi bölgedeki etnik dengeleri değiştirecek nüfus hareketleri gerçekleştirdi. Buna IŞİD (ya da DEAŞ) de yardımcı oldu. Kürt siyasi partileri tarafından desteklenen “yuvaya dönüş” kampanyası bölgedeki demografik yapıyı değiştirdi.
Bölgedeki Türkmen ve Arap politikacıların verdiği rakamlara göre Saddam’ın devrilmesinden bu yana Kerkük çevresine yaklaşık 600 bin Kürt nüfusu yerleşti. Tabii gerek Kürt siyasetçilerin Kerkük konusunda attığı adımların ABD icazet ve desteğiyle gerçekleştiğini bir kenara koymak gerek.
KERKÜK VE MUSUL NEDEN ÖNEMLİ?
Tüm bunlar yaşanırken Türkiye kamuoyunda en çok merak edilen ise Türkmenlerin ve Arapların memnun olmadığı ve haklı olarak protesto ettikleri referandumun yapıldığı tartışmalı bölgeler... Bu bölgelerden Kerkük ve Musul; Ankara ve Lozan Anlaşmaları ile gündeme gelmiş, soru işaretlerine sebep olmuştu. Türkiye'nin Musul ve Kerkük'e girip giremeyeceği konuşulurken, Musul ve Kerkük'teki petroller de tartışılıyor.
MUSUL VE KERKÜK’TÜ NE KADAR PETROL VAR?
Uluslararası kuruluşlara göre ( Uluslararası Enerji Ajansı ve BP yıllığı) Bugün Irak’ın keşfedilmiş alınabilir petrol rezervi 112 milyar varil; gaz rezervi ise 3.4 trilyon kübik feet’tir. (Hemen hemen Türkmenistan gaz rezervi kadar) Mevcut sahaların rehabilitasyonu ile üretim 5-6 milyon varil/gün’e (Türkiye’nin tüketiminin 10 misli) ulaşabilir. Petrol fiyyatının varil başına ortalama 50 dolar olduğu düşünülürse, petrol ve gaz rezervlerinin bugünkü değeri 5-7 trilyon dolar seviyesinde. Irak, bu keşfedilmiş alınabilir petrol rezervi ile Suudi Arabistan’dan sonra dünyada ikinci durumdadır. Bu miktar aynı zamanda tüm dünya rezervlerinin yüzde 11’i olup, yüzde 25’i Suudi Arabistan’da, yüzde 64’ü ise diğer ülkelerdedir. Üstelik ülkenin 2/3’ü aranmamış durumdadır.
Kuzey Irak’taki keşfedilmiş sahaların alınabilir rezervleri ise 32.7 milyar varildir. Keşfedilmiş en büyük saha Kerkük yapısıdır (20 milyar varil). Uluslararası pazarlara Türkiye üzerinden çıkmak zorunda olan Kuzey Irak petrolü, trilyonlarca dolar değerinde. Musul ve Kerkük'teki yaklaşık 2-3 trilyon dolar değerinde petrol var ve bu petrolün tek çıkış kapısı Türkiye...
Mustafa Salih / 1 Ekim 2017
KUZEY IRAK PETROL REZERVLERİ HARİTASI
KUZEY IRAK PETROL SAHALARI VE REZERVLERİN COĞRAFİ DAĞILIMI
1 - Kerkük (1927)
Alınabilir rezerv: 22 milyar varil
Kümülatif üretim: 14 milyar varil
Domlar: Baba, Avanah ve Kurmala
Üretim yapılan seviyeler;
a- Main LST: Kalınlık 100-350 metre, 36 API, 1.8 % S, 0.7 % H2S
b- Shiranish KÇT: 33.6 API
c- Qamchuka: 34 API
Ortalama kuyubaşı üretimi:
Baba ve Avanah: 30.000 v/g (M.LST), 8 000v/g
Kurmala: 3.000 (M.LST)-5 000 v/g (QAMC).
2 - Bai Hassan (1953)
Alınabilir rezerv. 2-2.5 milyar varil
1980’e kadar kümülatif üretim: 350 milyon varil
Üretim yapılan seviyeler;
a- Main LST: Kalınlık 300 metre, 33 API, 2.3 % S, Test: 9.400 v/g
b- Shiranish KÇT: 28 API, 3.9 % S), Test: 6.000 v/g
c- Qamchuka: 25 API, Test: 9.500 v/g
Maksimum potansiyel: 250.000 v/g
3 - Hamrin (1961)
Alınabilir rezerv: 400 milyon varil
Üretim yapılan seviyeler;
a- Jeribe KÇT: 31 API, ortalama derinlik 650 metre, Test: 2.000 v/g
b- Kometan KÇT: 23-25 API
Toplam kuyu sayısı: 15
Maksimum üretim potansiyeli: 80.000 v/g
4 - Jambur (1954)
Alınabilir rezerv: 1.5-2.0 milyar varil
Üretim yapılan seviyeler;
a- Jeribe: 41-43 API, 1.3 % S
b- Euphrates: 37-39 API, 1.3 % S)
c- Kometan: 35 API
d- Qamchuka KÇT: Kalınlık 305 metre, 39 API
Toplam kuyu sayısı: 52 (35’i üretimde)
Maksimum potansiyel: 90.000-100.000 v/g.
5 - Chem Chemal (1958)
Alınabilir rezerv: 62 milyar m3
Alan: 150 km2,
Dikey kapanım: 350 metre
Üretim yapılan seviye;
a- Shiranish karbonatları: Derinlik 2.040 metre, Kalınlık 87 metre
6 - Anfal (1959)
Alınabilir rezerv: 79 milyar m3
Alan: 130 km2
Dikey kapanım: 900 metre
Üretim yapılan seviye;
a- Jeribe KÇT: Derinlik: 1.700 metre, Kalınlık: 640 metre
Rezervuar basıncı: 2.985 PSI
7 - Mansuriyah
Alınabilir rezerv: 93 milyar m3 (2 TCF)
Test edilen seviye;
a- Jeribe KÇT: Derinlik: 1.350 metre, Test: 40 MMSCF/D, K: 10 mD
8 - Khasm Al Ahmar (1927)
Alınabilir rezerv: 40 milyar m3
Alan: 30 km2
Dikey kapanım: 125 metre
Üretim yapılan seviye;
a- Jeribe KÇT:Derinlik: 1.392 metre, Kalınlık: 98 metre
Rezervuar basıncı: 3264 PSI
9 - Jaria Pika
Alınabilir rezerv: 26 milyar m3
Alan: 17 km2
Dikey kapanım: 600 metre
Üretim yapılan seviye;
a- Jeribe KÇT: Derinlik: 1.470 metre, Kalınlık: 95 metre
Rezervuar basıncı: 4.581 PSI
10 - Saddam (1983)
Alınabilir rezerv: 1 milyar varil
Üretim yapılan seviye;
a- Kometan KÇT: 37 API, Low S and H2S Contents
Averaj derinlik: 1.200-1.500 metre, Gor 1.000 SCF/B
Şu anda, 25.000 BOPD ile üretimde
Maksimum üretim potansiyeli: 45.000 v/g
11 - Ain Zalah (1939)
Alınabilir rezerv: 410 milyon varil
Kümülatif üretim: 190 milyon varil (1990)
Üretim yapılan seviyeler;
a- Shiranish: 33.7 API, 3 % S, Derinlik 1.600 metre
b- Qamchuka: 31.4 API, 2.6 S, Derinlik 2.225metre
12 - Khabbaz (1983)
Alınabilir rezerv: 1.5-2.5 milyar varil
Üretim yapılan seviyeler;
a- Jeribe KÇT: Kalınlık 130 metre, Derinlik 1.907metre, 36 API
b- U. Qamchuka: Kalınlık 120 metre, Derinlik 2.687metre, 30 API
c- L. Qamchuka: Kalınlık 170 metre, Derinlik 2.900 metre, 41 API
13 - Alan (1954)
Üretim yapılan seviye;
a- Sargelu KÇT: Derinlik 1.250 metre, 33 API, 2.8 % S, Test 3.000 v/g
14 - Chia Surkh (1958)
Üretim yapılan seviye;
a- Main LST: Derinlik 500 metre, 42 API
15 - Pulkhana (1959)
Üretim yapılan seviyeler;
a- Euphrates: Derinlik 1.215 metre, 35 API, Test 2.180 v/g
b- Shiranish: Derinlik 1.643 metre, 27-31 API, Test 500 v/g
16 - Qara Chaug (1960)
Üretim yapılan seviye;
a- Qamchuka KÇT: 37 API, Test 2.000 v/g
17 - Taq Taq (1960)
Üretim yapılan seviye;
a- Shiranish: Derinlik 1.525 metre, Test 2.000-3.000 v/g, 48 API
18 - Tikrit (1986)
Üretim yapılan seviye;
a- Khasib KÇT: Derinlik 2.500 metre, 27 API
Kuyubaşı üretim: 200-300 v/g
19 - Injanah (1958)
Üretim yapılan seviyeler;
a- Shiranish KÇT: Derinlik 1.979 metre, 31.7 API
2. Kometan: 33 API, Test 1.000 v/g
20 - Butmah (1952)
Alınabilir rezerv: 40 milyon varil
2 ayrı dom yapısından oluşuyor
Üretim yapılan seviyeler;
a- Shinarish: Derinlik 1.130 metre, 29.8 API (Batı), 20.6 API (Doğu)
b- Kurra Chine: Derinlik 3.110 metre, 34.5 API
Toplam kuyu: 17 (5’i üretimde)
Ortalama sahanın üretimi: 3.000 v/g
21 - Qaiyarah (1930)
Alınabilir rezerv: 600 milyon varil
Qaiyarah alanında, Jawan, Najmah, Qasab ve Qaiyarah adlı 4 ayrı saha bulunuyor
Üretim yapılan seviyeler;
a- Main Limestone: 16 API, 8 % S, 2.000 ppm H2S
b- Hartha: 11-18 API
Ortalama üretim: 4.000-5.000 v/g
22 - Jawan
Alınabilir rezerv: 500 milyon varil
Üretim yapılan seviyeler:
a- Euphra-Jeribe: 11-18 API, 6-8 % S, 2.000 ppm H2S
b- Hartha: 11-19 API
Saha şu anda aktif değil
23 - Qasab
Alınabilir rezerv: 300-500 milyon varil (İkincil yöntemler)
Üretim yapılan seviye;
a- Hartha: 16.9 API, Test 1.000-1.400 v/g
b- Euphrates: 18.4 API, Test 100 v/g-33 MMSCFG/D
c- Jeribe: Kalınlık 60 metre, Test 150 v/g-18.4 API, 1MSCFG/D
24 - Najmah (1933)
Şu anda aktif değil.