Ülkemizde elektrik ve doğalgaz piyasasıyla ilgilenen hemen herkesin malumudur; ithal ettiğimiz doğalgazın yaklaşık yarısını doğalgaz çevrim santrallerinde tüketiyoruz. Yani elektrik fiyatları, doğalgaz piyasasından direkt olarak etkileniyor.
Doğalgaz fiyatlarının ne zaman, nasıl ve ne yönde değişeceği veya gaz piyasasındaki serbestleşmeye dönük adımlar, elektrik piyasası oyuncularının ajandalarında önemli bir yere sahip.
Bu arada, elektrik ve doğalgaz piyasasının en önemli ortak noktalarından birini "al ya da öde" kontratlarının oluşturduğunu söylemek yanlış olmaz. Çünkü, "al ya da öde" kontratıyla ithal edilen doğalgaz, aynı koşullarla önce toptan satış şirketlerine satılıyor, oradan da en büyük tüketiciler olan doğalgaz çevrim santrallerine veriliyor.
Peki nedir bu "al ya da öde" kontratı?
Çok genel bir ifadeyle, her sene başında almayı taahhüt ettiğiniz miktarda gazın en az yüzde 80’ini almak, yani tüketmek, tüketemeseniz de parasını ödemek zorundasınız. Zaten işin en can yakan kısmı da işte tam burası...
Doğalgaz santrallerini her sene eylül ekim aylarında bir telaş sarıyor. Önümüzdeki sene gazı kimden tedarik edecekler? Botaş dışındaki tedarikçilerden ciddi iskontolar alabilecekler mi?
Evet, bu sorulara cevap aranmasında şaşılacak bir şey yok. Ancak her nedense, ne kadar gaz tüketeceğinin hesabına, telaşına düşen pek az. Oysa doğalgaz santrallerinin ne kadar gaz tüketeceği, önümüzdeki sene elektrik fiyatlarının nasıl bir seyir izleyeceğine yakından bağlı. Tabii bir de santralin izleyeceği ticaret stratejisine...
Doğalgaz santrallerinin, spot piyasadaki elektrik fiyatlarının düşük ya da yüksek seyretmesine karşı gösterdiği yaygın davranış, "elektrik fiyatları maliyetimin üzerindeyse üretirim, yoksa üretmem" diye özetlenebilir.Ama bu yaklaşımı benimseyen ve alışkanlık haline getiren gaz santrallerinin işi zor. Hele hele, geçtiğimiz yıllardaki tüketimlerine bakıp tahmin yapanları bu yıl çok zor günlerin beklediğini söylemek yanlış olmaz.
Peki bu "al ya da öde" kontraları çalıştırılırsa ne olur? Yani santral tüketmediği gazın parasını da ödemek zorunda kalırsa ne olur derseniz, bu sorunun yanıtı pek iç açıcı değil. Elektrik fiyatlarındaki mevcut seviyeyi veri alırsak, zaten çok parlak günler geçirmeyen santrallere ilave bir finansal yük daha getirmek, çok ağır ticari sorunlar doğurabilir.
Evet, 2012 kışında yaşadığımız sıkıntılı günleri bu sene yaşamadık. Havalar beklenenden daha sıcaktı ve bu durum hem elektrikteki hem de doğalgazdaki talep artışını baskı altında tuttu.İleriye yönelik tüketimlerini, önceki yıllara bakarak tahmin eden santrallerin ‘al ya da öde’ sorunuyla karşılaşmaları muhtemeldir.
Yaşanacak bu sorunun boyutunu hep birlikte bekleyip göreceğiz. Doğalgaz santralleri açısından önümüzde son bir dönemeç kaldı. Yaz boyunca oluşacak elektrik fiyatları da bu muhtemel soruna çözüm getirmezse, yatırımcıları Eylül-Ekim döneminde doğalgaz tedarikçisini seçme ve iskonto arama telaşının çok ötesinde sıkıntılar bekliyor. İşte bu asıl büyük sıkıntı, bir sonraki yıl ne kadar gaz tüketeceklerinin hesabını doğru yapmak…
"Al ya da öde" koşullarının müzakeresini ve önümüzdeki sene ne kadar gaz tüketeceklerinin hesabını yapmak zorunda kalacak santraller, bakalım bu zor sınavı verebilecekler mi?