NİLAY ÇAĞLAR
Koyu takım elbiselerini çekmiş dört adam kameralara gülümsüyor. İçlerinden üçü, sınır komşumuz ülkelerin; İran, Gürcistan ve Ermenistan’ın Enerji Bakanları. Dördüncüsü ise aynı denizi paylaştığımız karşı sahilden. Dünyanın en büyük enerji iletim operatörleri arasında yer alan Rus şirketinin CEO’su.
İşte bu dört adam, ülkelerinin iletim sistemlerinin geliştirilmesi için mutabakat zaptını imzalamış, el sıkışarak kameralara poz veriyor. Verdikleri bu pozla da tüm dünyaya amaçlarını ilan ediyorlar: Birlikte bu bölgedeki enerji ticaretini geliştireceğiz!
NELER OLUYOR?
Geçtiğimiz Aralık ayının son günlerinde imzalanan bu mutabakat zaptıyla beraber dört ülkenin enerji iletim hatlarının senkronizasyonu için de ilk resmi adım atılmış oldu. Böylece Rusya, Gürcistan, Ermenistan ve İran hattında elektrik kuzeyden güneye, güneyden de kuzeye taşınabilecek.
Aslında Rusya ile Gürcistan’ın; Ermenistan ile de İran’ın sistemleri birbirleri ile uyumlu fakat söz konusu dört ülkenin senkronizasyonu olunca hatırı sayılır yatırımlar gerekiyor. Projenin önemli kilit noktalarından birisi ise Ermenistan – Gürcistan bağlantısı.
ERMENİSTAN – GÜRCİSTAN HATTI: KAFKASLAR ELEKTRİK İLETİM AĞI PROJESİ
Proje 4 kısımdan oluşuyor. Tamamı hayata geçirildiğinde Ermenistan - Gürcistan hattının transfer kapasitesi 1050 MW’ı bulacak.
2018’de operasyona alınması planlanan ilk iki aşamanın ihale ilanları 22 Temmuz’da Ermenistan Enerji Bakanlığı tarafından yayınlandı. Diğer kısımların planlanan operasyon tarihleri ise 2021 ve 2026.
İhale ilanları yayınlanan kısımlar; Ermenistan’a kurulacak dönüştürücü istasyonunu, trafo merkezini ve yine Ermenistan sınırları içerisinde kalan elektrik iletim hatlarını içeriyor. Bu kısımları kapsayan ihalelerin açılış tarihi ise 23 Kasım 2016.
AB’DEN ERMENİSTAN’A 10 MİLYON EURO’LUK HİBE!
Projenin 2018’de operasyona alınacak aşamalarının yaklaşık maliyeti 105.2 milyon Euro. Söz konusu tutarın 85.2 milyon Euro’luk kısmı Alman KfW Bankası tarafından tahsis ediliyor. Ayrıca Avrupa Yatırım Bankası da sağladığı 10 milyon Euro’luk kredi ile projenin arkasında duruyor. Dahası da var, Avrupa Birliği projenin bu bölümleri için Ermenistan’a 10 milyon Euro’luk hibe de veriyor! 30 Mayıs’ta imzaları atılan hibenin kaynağı Avrupa Birliği Komşuluk Yatırım Kurumu (EU NIF).
Yani Ermenistan, kredi ve hibelerle, cebinden tek kuruş nakit çıkarmadan gündemdeki aşamaların tamamını finanse etmeyi başarmış durumda!
AVRUPA ELEKTRİK AĞINA BAĞLANTI
Dikkat çeken bir diğer detay ise Avrupa Yatırım Bankası’nın sayfasında. Sayfada, proje hedefleri arasında, Ermenistan’ın Gürcistan vasıtasıyla AB elektrik ağına bağlanacağı bildiriliyor. Hâlbuki AB’nin sınırları Gürcistan’ı kapsamıyor. Ayrıca Gürcistan da, Avrupa elektrik ağını oluşturan ENTSO-E’ye üye değil. İyi de bu durumda bu bağlantı nasıl olacak? Cevap bizde saklı, Türkiye vasıtasıyla!
ENTSO-E ÜZERİNDEN YAŞLI KITAYA
Türkiye, ENTSO-E’ye gözlemci üye olarak dâhil olmuş durumda. Gürcistan ENTSO-E’ye üye değil fakat Gürcistan kendi enerji ağını Türkiye’nin şebeke sistemine bağlamak için 2010’da önemli yatırımlar yaptı. HVDC BtB bağlantıları ve dönüştürücü istasyonunu içeren proje Aralık 2013’te tamamlandı. Bu sayede iki ülke arasındaki elektrik iletimi kontrol altına alınırken kapasitesi de artırıldı. Gürcistan’a bu proje için Avrupa Yatırım Bankası (EIB), Avrupa İmar ve Kalkınma Bankası (EBRD) ve Alman kfW Bankası finansman desteği verdi.
Ermenistan da şimdi kendi sistemini Gürcistan’la senkronize ettiği anda, o da Türkiye ile olan bu sisteme öyle ya da böyle bir şekilde dâhil olmuş olacak. Bu arada bir not; Türkiye Ermenistan’a, politik nedenlerden dolayı, 1990’lardan beri ticaret de dâhil çeşitli alanlarda ambargo uyguluyor.
DERENİN TAŞIYLA DERENİN KUŞUNU VURMA
Sonuç olarak Ermenistan, İran-Rusya elektrik iletim ağında kendisini var edecek olan Gürcistan bağlantısı için Avrupa’dan bu düzeyde bir destek almayı başarmış vaziyette. Böyle bir desteği alan Ermenistan’ın yeri gelmişken rakamlarına da bir bakalım. Kullanılabilir elektrik gücü yaklaşık 2.5 GW, nüfusu 3 milyon. Karşılaştırma imkânı vermesi açısından; Türkiye’nin kurulu elektrik gücü 77 GW, nüfusu ise 79 milyon.
ERMENİSTAN-İRAN HATTI
Ermenistan’ın, Rusya-İran hattında yer bulabilmesi için gerek duyulan ikinci bağlantı; Ermenistan-İran hattı. Hali hazırda Ermenistan ile İran arasında var olan iletim hatlarına, bu oluşumu desteklemek için şimdi de üçüncüsü ilave ediliyor. 400 kV’luk bu enerji iletim hattının da yine 2018’de operasyona alınması planlanıyor. Böylece Ermenistan ile İran arasındaki mevcut enerji akışı 350 MW’tan 1000 MW’a kadar çıkarılmış olacak.
PROJE MALİYETİ 108 MİLYON EURO
Ağustos ayının ortalarında İranlı yetkililer bu projedeki son durumu bildirdi: “İran’ın vermiş olduğu finansal destek ile inşaat hızla ilerliyor ve iletim hattının yüzde 20’si daha şimdiden tamamlandı.” Peki, yaklaşık 108 milyon Euro tutarındaki bu projede Ermenistan’ın herhangi bir finansal katkısı var mı? Cevap pek de şaşırtıcı değil.
Projenin 83 milyon Euro’luk kısmı İran İthalat Yatırım Bankası (EDBI) tarafından sağlanıyor. Geri kalan kısmını da yine İranlılar, müteahhit firma Sunir vasıtasıyla temin ediyor. 275 km’lik güzergâhı kapsayan projenin inşaatı ve operatörlüğü de yine aynı İranlı müteahittin oluyor.
Ermenistan, her iki komşusuyla da yapması gereken bağlantıları ve inşa etmesi gereken hatları öyle ya da böyle kendi parasını ortaya koymadan kotarmış görünüyor.
HİÇ BİR ŞEY GÖRÜNDÜĞÜ GİBİ...
Hem yazının başında bahsi geçen fotoğrafta hem de Ermenistan’ın her iki sınır komşusuyla yapacağı elektrik bağlantılarında ortaya çıkan resim saadet dolu. Fakat hani bir de söz vardır; hiç bir şey göründüğü gibi değildir de der...
Madem fotoğraf fazla tozpembe duruyor, o zaman ilk başta akla gelen soruyu dile getirelim şimdi.
Niye üç ülke de Enerji Bakanı seviyesinde katılırken, Rusya ticari bir şirketinin CEO’sunu bu anlaşmanın imzasına gönderiyor?
Yoksa Ermeni Bakanın gergin gülümsemesi ve Rus CEO’nun elini üç Bakanın da üzerine koyması nedensiz değil mi?
Nilay ÇAĞLAR / Enerji Günlüğü