Enerji üssü iddiası ve gaz depolaması

Türkiye, yıl boyunca tükettiği enerjinin yaklaşık üçte birini doğal gazdan sağlıyor. (1)

Dünyada, enerji tüketimini bundan daha yüksek oranlarda doğal gazdan karşılayan ülkeler de var.

Örneğin Katar’ın enerjisi, neredeyse tamamen doğal gaza dayalı. Bahreyn, Umman ve Özbekistan’ın da öyle.

Rusya, İran, Mısır, Azerbaycan ve Cezayir enerji tüketimlerinin yarısından fazlasını doğal gazdan sağlamakta.

Bununla beraber, bu ülkelerin tamamı doğal gazı kendileri üretmekte ve aynı zamanda yüksek miktarlarda ihracatını da yapmaktalar.

Türkiye ise kullandığı doğal gazın neredeyse tamamını başka ülkelerden satın almakta.

***

Doğal gazı başka ülkelerden satın alıp da bizim kadar yüksek oranda kullanan ülke sayısı, bir elin parmaklarını geçmez!

Ancak, Türkiye enerji zengini bir ülke değil. İhtiyacı olan enerji kaynaklarının önemli bir kısmını başka ülkelerden ithal etmek zorunda.

Gerçi kantarın topuzu biraz fazla kaçmış ama doğal gaz da ithal etmek zorunda olduğumuz kaynaklardan biri.

Ayrıca, Türkiye kadar olmasa da, yüksek oranda ithal gaz kullanan başka ülkeler de var.

Bu ülkelerin önemli bir kısmı da Avrupa’da.

Örneğin Almanya’nın net doğal gaz ithalatının toplam enerji tüketimi içindeki payı yüzde 19 düzeyinde. Bu oran; İspanya’da yüzde 22, İngiltere’de yüzde 15 ve Fransa’da yüzde 14 seviyesinde. İtalya’daki oran ise bizdekine yakın: Yüzde 31. (2)

***

Elbette öncelik yerli kaynaklarda olmalı. Yeterli kaynağınız yoksa, olanı en verimli şekilde kullanmalısınız.

Ama enerji ithalatı da oyun kuralları içerisinde. Ülkenizin kalkınması ve insanlarınızın refahı için gereken enerjiyi bulmak zorundasınız.

Bununla beraber, başka ülkelerin enerji kaynaklarına bağımlılık yaratırken, güvenliğiniz için gerekli tüm tedbirleri de almak durumundasınız.

Bizim için sorun da burada başlıyor.

***

Tablo: Yüksek oranda ithal doğal gaz tüketen ülkelerin gaz depolama kapasiteleri (3), 2014
Ülke	Net gaz ithalatının enerji tüketiminde payı (%)	Depolama kapasitesi/yıllık gaz tüketimi (%)	Depolama kapasitesi (gün)	Geri üretim kapasitesi (milyon m3/gün)
Avusturya	20,0	100,7	367	91
Ukrayna	19,4	98,2	358
Litvanya	31,1	89,1	325	30
Slovakya	22,8	80,9	295	45
Macaristan	30,1	75,8	277	80
Çek Cumh.	14,3	45,8	167	65
Fransa	13,8	36,1	132	255
Almanya	18,7	30,7	112	640
İtalya	31,1	26,3	96	280
Bulgaristan	13,2	19,1	70	4
Sırbistan	10,1	18,6	68	5
İspanya	21,5	15,1	55	32
Polonya	10,2	12,5	46	44
İngiltere	15,1	6,4	24	141
Portekiz	16,5	6,0	22	72
Türkiye	33,3	5,5	20	20
İrlanda	28,1	5,2	19	3
Belçika	23,7	4,5	16	15
Yunanistan	11,0	0,0	0	0

Doğal gazda arz güvenliği sorununa pek çok önlem geliştirilebilir.

Kaynak ülke sayısı arttırılır. Taşıma alternatifleri her zaman hazır bulundurulur. Fiyatlar, mümkün olduğu ölçüde minimize edilir.

Ama belki hepsinden önemlisi, yeterli depolama tesisleri bulundurulmalıdır.

İthal doğal gazı yüksek oranda kullanan pek çok ülke için, depolama tesisleri vazgeçilmez önceliktir. Arz ve talep dengesizliklerini gidermek, fiyat dalgalanmalarını kontrol etmek, gaz arzında oluşabilecek sorunlara karşı hazır olmak için depolama tesisleri son derece önemli.

Örneğin Almanya’nın gaz depolama kapasitesi 23,8 milyar metreküp büyüklüğündedir. Ukrayna’nın 35, İtalya’nın 16, Fransa’nın 13 milyar metreküp hacminde gaz depolama tesisleri bulunmaktadır.

Türkiye’nin tek yeraltı doğal gaz depolama tesisi olan Kuzey Marmara ve Değirmenköy tesislerinin çalışma gazı kapasitesi ise sadece 2,6 milyar metreküp büyüklüğünde.

Almanya, bir yıllık doğal gaz tüketiminin yüzde 31’ini depolayabiliyor. Fransa yüzde 36’sını, Macaristan yüzde 76’sını, Avusturya yüzde 100’ünü yedek tutabiliyor.

Türkiye ise bir yıllık doğal gaz tüketiminin sadece yüzde 5,5’ini depolayabiliyor.

Doğal gaz arzı tamamen kesildiğinde, Avusturya, tam bir yıl boyunca depolarındaki yedek gaz ile idare edebiliyor. Macaristan’ın 295 gün, Fransa’nın 132 gün, Almanya’nın 112 gün ve İtalya’nın 96 gün yetecek kadar doğal gazı, depolarında mevcut.

Yıllık ortalama gaz sarfiyatı dikkate alınırsa, Türkiye’nin yedekteki doğal gazı sadece 20 günlük.

Depolama tesislerinden bir günde çekilebilecek en fazla gaz miktarı, Almanya’da 640 milyon metreküp büyüklüğünde. Bu miktar İtalya’da 280, İngiltere’de 140, Avusturya’da 91 ve Macaristan’da ise 80 milyon metreküp.

Türkiye’de ise mevcut depolama tesisinden bir günde sadece 20 milyon metreküp gaz çekilebilmekte. Türkiye’nin, kış dönemindeki doğal gaz çekişi ise 200 milyon metreküpün üzerinde. Demek ki kış aylarında arz problemi yaşandığında, ihtiyacımızın ancak onda birini mevcut stoklardan karşılayabileceğiz!

***

Türkiye, dünyada ithal doğal gaza en fazla bağımlı olan birkaç ülkeden biri.

Ancak, aynı zamanda, ithal gaz tüketimine oranla depolama kapasitesi en düşük olan ülkelerden de bir tanesi.

Bu alanda, Türkiye’den daha kötü verilere sahip olan üç ülke daha var: İrlanda, Belçika ve Yunanistan.

Bununla beraber, Türkiye’nin jeopolitik konumunu ve doğal gazın ekonomisi için hayatiyetini dikkate aldığımızda, bu ülkelerle bir mukayese yapmak anlamsız olacaktır.

***

Türkiye’nin, gaz depolama kapasitesini arttırmaya yönelik planları bulunduğunu da yazmadan geçmeyelim.

Bir yandan mevcut Kuzey Marmara ve Değirmenköy tesislerinin kapasitesinin arttırılması planlanmakta, diğer yandan 1 milyar metreküp kapasiteli Tuz Gölü Doğal Gaz Yeraltı Depolama Projesi devam etmekte.

Bu girişimler tamamlandığında, Türkiye’nin toplam gaz depolama kapasitesi 5,3 milyar metreküp düzeyine ve geri üretim kapasitesi ise 115 milyon metreküpe yükselmiş olacak. (4)

Projelere ilişkin zamanlamalarda önemli aksamaların olduğu biliniyor. Ancak, 2019 yılında ulaşılması planlanan bu kapasitenin dâhi, bölgesel bir “enerji üssü” olma hedefini dillendiren bir Türkiye için yeterli olmasını beklemek doğru olmayacaktır.

Kaldı ki enerjide arz güvenliği meselesi hafife alınmamalıdır. (5) “Dünya’nın bin bir türlü hali olduğu” akılda tutulmalı, doğal gaz depolama sorununun hangi zaman diliminde hangi olumsuzluklara yola açacağının belli olmayacağı unutulmamalıdır.