ALİ RIZA ÖNER
Dünya genelinde olduğu üzere Türkiye'de moda işlerden birisi elektrik üretim sektöründe küçükte olsa oyuncu olmaktır, peki doğru yatırımcı olmak için neleri dikkate almamız gerekir .
İşadamlarımız, adeta doğuştan inşaat müteahhiti olduğu gibi aynı zamanda da iyi bir elektrik üretim uzmanıdır. Çok rüzgar alan evinin bahçesinde acaba buraya rüzgar santrali kurabilir miyizden tutun da, beş dönümlük arazisine birkaç MW güneş santrali kuran, köyündeki küçük derenin üzerine 5-6 MW’lik hidroelektrik santrali kurmayı planlayanlarla son 7-8 yıl içerisinde çok karşılaştım.
Ancak insanlar aldana aldana, doğru yolu bulmayı seviyor. Kesinlikle deneyimleyerek öğreniyor, okumayı sevmiyor ve bu işi kendilerinden çok daha deneyimli insanlardan öğrenmeyi tercih etmiyor.
Hepsinin elektrik mühendisi olduğu yetmiyormuş gibi çocukları ya da akrabaları da bu konuda ne hikmetse uzman kesiliyor. Bu profildeki yatırımcıların önemli görevdeki ahbapları da, onlara hep şurada burada yatırım yap der.
Her neyse biz sözü çok uzatmadan gelelim bu konudaki tecrübelerimize. Yurtiçi tecrüblerimizle başlayalım. İleriki haftalarda yurtdışında proje geliştirirken nelere dikkat etmeliyiz konusuna geliriz.
Teknik olarak, bazı santralleri hayata geçirmek için öncelikle tesisi kaynağa (yakıtın olduğu yere) kurma zorunluluğu vardır.
Örneğin; Jeotermal yatırımını mecburen sondaj yerine yakın yaparsınız, rüzgar santralini ise bol rüzgar alan bir sahaya kurarsınız.
Biyokütle yatırımlarında, özellikle katıatık yakılacak santrallerde üretim tesisi yeri çöp sahasının yakınında seçilir. Diğer hayvansal ve tarımsal atıklarda da aynı şekilde yakıta yakın yerler seçilir ki, nakliye ciddi bir maliyet tutmasın.
Arazi tipi güneş yatırımlarında ise güneşlenme süresi en yüksek yere santral kurulması tercih edilir. Ancak diğer maliyetler de göz önüne alınarak başka tercih de yapılabilir.
Keza kömür yatırımları da maden sahalarına yakın planlanmalıdır. Yatırım ithal kömüre dayalıysa, kömürün geleceği uygun bir limana yakın noktaya kurulmalı. Ayrıca kömür santralleri yerleşim yerlerinden uzakta, verimsiz bir araziye, mümkünse denize yakın noktalara yapılmalı ki soğutma suyu denizden alınabilsin. (Tabii bu tür tesislerde en önemli şeylerden biri, ÇED olumlu kararı alınabilecek bir yer seçimidir, onu da belirtmeden geçmeyelim. )
Kurulacak santrallerin yeri belirlenirken, kaynağın yanında, üretilecek elektriğin şebekeye verilmesine yönelik kolaylıklar da dikkate alınmalı. Bu konuda, şu soruların cevapları önemli: Santral hangi trafoya bağlanacak? Bağlanmak isteyeceğiniz trafo merkezinde kapasite var mı, ek kapasite uygun mu? Trafo merkezi santrale ne kadar mesafede ve enerji nakil hattı için güzergah uygun mu?
Geçmişte yapımına katkıda bulunduğum bir hidroelektrik santralinde yaşananları özetleyeyim: Tüm işleri bitip üretime hazır hale geldiği halde enerji nakil hattı sürecinin doğru yönetilememesi yüzünden santral oldukça gecikmeli şekilde devreye alınıp ticari üretime geçirilebilmişti.
Doğalgaz santralinde ise doğalgaz boru hattına yakınlık, hattın debi ve basınç olarak uygun olması, Botaş veya ilgili gaz dağıtım şirketi ile kapasite kullanımının doğru tespit edilmesi, ilerde doğabilecek sorunların önüne geçilmiş olur.
Doğalgaz Kombine çevrim santrali ve kömür santralinde soğutma suyu çok önemlidir. Bilindiği üzere biz su fakiri bir ülkeyiz ve su kaynaklarımızı çok iyi yönetmeliyiz. Kaldı ki santraller için suyun kullanım bedeli de oldukça artmıştır.
Büyük yatırımlarda kara nakliyesi başka bir gider kalemidir, bazen nakliye işi santralin kurulumuna yakın miktarda harcamaya yol açabilir. Rüzgar santrali yatırımının ilk şartı, rüzgar ölçüm direkleridir. Bu ölçüm direklerinin standartlara uygun olması ve uzun dönem verileri çok önemlidir. Türbin yerleşimi ve seçiminde birden fazla konunun uzmanı ile çalışmakta fayda vardır. Rüzgar yatırımlarında, saha ulaşım yolları ve türbin bağlantı yolları maliyetli olabilir. Bunun ciddi anlamda etüdü yapılmalıdır. Tabii ki her işte olduğu gibi bu yatırımda da doğru fizibilite yapmak çok önemlidir.
Güneş santralindeki en önemli kriter arazi seçimi ve enerji nakil hattıdır. Diğer göz ardı edilmemesi gereken bir husus da yerleşim yerine uzaklıktır. Çünkü özellikle düşük kapasiteli güneş santrallerinde tesis güvenliği ve personelin sahaya geliş gidişinin kolaylığı ve maliyeti önemlidir.
Yazımızı, enerji santrali kurmak isteyenler açısından bana göre en önemli konuyu belirterek bitireyim. Enerji yatırımları uzun soluklu işlerdir, önümüzdeki 20 yıl içerisinde beklenen ve beklenmedik olası gelişmelere dair öngörülerde bulunmak şarttır. Piyasanın ve elektrik fiyatlarının nerelere geleceğini bir şekilde kestirmek önemlidir. Pozisyonunuzu belirlerken fizibilitemizi kötü senaryoya göre yapmakta fayda vardır.
Ali Rıza ÖNER - Enerji Günlüğü
E-Posta: alirizaonertr [at] gmail.com