Enerji Günlüğü - Türkiye’nin tamamında elektrik projelerinde yüklenicilik yapan firmalar, girdi fiyatlarındaki yüksek artışlar nedeniyle zor günler geçiriyor. İşçilik, yakıt, bakır ve çimento fiyatlarında yüzde 400’lere varan artışların maliyet hesaplarını alt üst etmesi, tüm sektörleri etkileyen finansmana erişim sıkıntısı, elektrik müteahhitlerini de derinden sarsıyor.
Sektör kaynaklarının verdiği bilgiye göre firmaların önünde iki seçenek bulunuyor: Bunlardan ilki, işlerini devam ettirerek edecekleri zarar sonucunda iflas etmek. Diğeri ise taahhütlerini yerine getirmeden, yani üstlendikleri işi yapmadan bekleyerek sözleşmelerinin feshedilmesi, teminat mektuplarının irat kaydedilmesi ve yapmadıkları işi daha yüksek fiyata yapan yeni yükleniciye fiyat farkı ödettirilmesi sonucu iflas etmek...
FİYAT FARKI BEKLENTİYİ KARŞILAMADI
Sadece elektrik sektörü değil, kamuya iş yapan tüm müteahhit firmaların girişimleri sonucunda, ‘Torba Yasa’ olarak bilinen ve Resmi Gazete’de 28 Aralık 2023 tarihinde 7491 numarasıyla yayımlanan “Bazı Kanun ve Kanun Hükmünde Kararnamelerde Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun” kapsamında çıkan ‘fiyat farkı formülü’ de firmaların beklentilerini karşılamadı.
GÖRÜNEN VE GERÇEK ENFLASYON FARKI
Sektör kaynaklarından edinilen bilgiye göre; sorunun temelinde Türkiye İstatistik Kurumu’nun yayınladığı enflasyon rakamları ile serbest piyasada oluşan fiyatlar arasındaki büyük fark yatıyor. Torba Yasa’daki fiyat farkı hesaplaması TÜİK rakamlarını baz alıyor. Ancak girdi maliyetlerindeki gerçek artışlar, TÜİK rakamlarının çok üzerine çıkıyor.
ASGARİ ÜCRET ARTIŞI VE İŞÇİLİK MALİYETİ
Elektrik müteahhitlerinin girdilerinin yaklaşık yüzde 75’i malzeme, yüzde 25’i işçilikten oluşuyor. Malzemenin büyük bir kısmını, fiyatları doğrudan döviz kurlarına bağlı bakır, aluminyum, silisli sac veya ithal malı elektromekanik ürünler oluşturuyor.
Net asgari ücretin seyri: | |
1 Ocak 2022 |
4.253,40 |
1 Tem. 2022 |
5.500,35 |
1 Ocak 2023 |
8.506,80 |
1 Tem. 2023 |
11.402,32 |
1 Ocak 2024 |
17.002,12 |
İhalelerde işçilik ücreti artışları TÜFE endeksi üzerinden ödeniyor. Fakat piyasalarda reel ücretlerin asgari ücret artışlarına ve dönemsel talep miktarına göre belirlenmesi sebebiyle iki yıl içerisinde TÜFE artışları ile piyasadaki reel artışlar arasında yüzde 300’leri aşan farklar oluştu. Bu farklar da yüklenici tarafından karşılandığı için maliyetlerin öngörülenin üzerinde arttığı ifade ediliyor.
DEPREM İŞ MAKİNELERİNİ PAHALANDIRDI
6 Şubat 2023’te meydana gelen Maraş merkezli deprem de işçilik ve iş makinası fiyatlarının yükselişini tetikleyen etkenlerden biri oldu. Bölgenin yeniden inşası nedeniyle işçi ve iş makinası talebindeki artış, fiyatların tahminlerin ötesinde yükselmesine yol açtı.
EK FİYAT FARKI VE TASFİYE HAKKI TALEBİ
Elektrik Müteahhitleri Derneği’nden (EMDER) alınan bilgiye göre, müteahhit firma yetkililerinin Türkiye Elektrik İletim AŞ’de (TEİAŞ) Genel Müdür dahil üst düzey yönetimle görüşmeler yaptı. İlgili bakanlıklarla da temaslar devam ediyor. Temaslarında ‘ek fiyat farkı’ talep eden müteahhitlik firmaları, 2018-2019 yıllarında verilen ‘koşulsuz tasfiye’ hakkını da geri istiyor.
FİYAT FARKI RÜCU ETTİRİLMESİN
Kamuda ihale alan firma taahhütünü yerine getirmediğinde, firmanın verdiği teminat iade edilmeden sözleşmesi feshediliyor. Yeniden ihaleye çıkarılan işin daha yüksek fiyata verilmesi halinde oluşan fark, taahhütünü yerine getiremeyen firmadan talep ediliyor. Firmalar, tasfiye sırasında özellikle ‘rücu’ adı verilen bu koşulun kaldırılmasını istiyor.
YERLİ VE MİLLİ FİRMALAR
Sorunun çözüme kavuşturulamaması halinde, sadece elektrik sektöründe değil, kamuya iş yapan tecrübeli ve köklü çok sayıda firmanın iflas edebileceği ifade ediliyor. 8 Ocak 2024 tarihli Sözcü Gazetesi’nde çıkan haberde, 1976 yılından bu yana sektörde faaliyetini sürdüren Oskar Holding’in konkordato ilan ettiği bildirilmişti. Şirket bünyesinde bulunan Anadolu Elektrik, Oskar Elektrik, Oskar Enerji ve Oskar Led, TEİAŞ ve Akkuyu Nükleer Santrali’ne iş yapıyordu.
EMDER yetkilileri; yerli firmaların taahhütlerini yerine getirme kabiliyetlerini kaybetmeleri halinde, yeni firmaların yüksek kapasiteli iş yapacak seviyeye gelmelerinin onyıllar alacağını ifade ediyor. Bu süreçte, elektrik sektörüne yönelik iş yapan taahhüt sektörünün, çokuluslu yabancı firmaların egemenliğine geçme olasılığına işaret ediliyor.
Mehmet DAYIOĞLU - ENERJİ GÜNLÜĞÜ