ALİ RIZA ÖNER
Enerji yatırımları bilindiği gibi oldukça pahalı ve aynı zamanda da riskli yatırımlardır. İyi araştırılması, fizibilite etütlerinin sağlıklı yapılması, proje ekibinin deneyimli ve konusunda gerçekten uzman kişilerden oluşması son derecede önemlidir. Peki başka nelere dikkat etmek gerekir?
Enerji piyasasında değişik yatırımcı profilleriyle ve farklı yatırım stratejileriyle karşılaşıyoruz. Enerji konusunu geleceğin en önemli çalışma alanlarından birisi olarak görüp bu alanda ciddi, önemli bir oyuncu olmak isteyen yatırımcı kişi ya da kuruluşlarla karşılaştığımız gibi bu konuyu daha çok bir trend olarak değerlendirip kısa zamanda büyük paralar ve prestij kazanmayı hayal eden yatırımcılar da var. Böyle bir ortamda enerji sektörü sağlıklı bir biçimde gelişebilir mi?
Gelişmişliğin temel ölçülerinden biri olarak çoğu kez elektrik enerjisi üretim ve tüketim değerleri dikkate alınır.Ülkelerin büyüme eğrilerine baktığımızda, büyüme eğrisi le enerji talep eğrisi arasında bir paralellik görürüz. Bu açıdan 2005-2015 arasındaki büyüme rakamlarını incelediğimizde bunun yüzde 6 civarında ve enerji alanında gerçekleşen yatırımların da buna yakın olduğunu görürüz. Bu gelişmeler yaşanırken, devletin enerji alanındaki yeni yatırımları özel sektöre devrettiğini ve bunun sonucu olarak da irili ufaklı pek çok yatırımcının piyasada oyuncu olarak yer almaya başladığını görüyoruz.
Özel sektörün enerji piyasasında ciddi bir oyuncu olarak yer almaya başlaması önce özelleştirmelerle başladı; daha sonra da doğrudan yatırımlarla devam etti. Konularına gelince, doğalgaz dağıtımı ve doğalgaz çevrim santrallarıyla başlayan özel sektör faaliyetlerini kömür santralları takip etti. Bu çalışmaları yenilenebilir enerji alanındaki jeotermal santrallar, rüzgar enerji santralları, lisanssız güneş enerji santralları, biyogaz ve biyokütle santralları izledi. Bugün yenilenebilir enerji alanına yapılan enerji yatırımları artarak devam ediyor.
Yukarıda da belirttiğimiz gibi doğru yatırımlar için doğru fizibilite etütleri, en önemli konudur ve ekibin de alanında uzman ve tecrübeli kişiler olması gerekmektedir. Ayrıca lisanslama süreçlerinin iyi planlanıp yakından takip edilmesi, ÇED sürecine gereken önemin verilmesi, proje tasarımlarının doğru mühendislik çalışmalarına dayanması, tedarikçi ve yüklenicilerin konusunda uzman ve tecrübeli doğru adaylar arasından seçilmesi, nihayet iyi bir proje yönetiminin sağlanması enerji projelerinin başarıya ulaşması açısından olmazsa olmaz konuların başında gelmektedir. Ayrıca bütün bunların ötesinde, işletmeye alınan tesisin doğru çalıştırılması da şarttır.
Ekonomik bir daralmanın yaşanmasına ve yüksek faiz oranları nedeniyle yüksek finansman maliyetlerine ragmen enerji alanına, özellikle de yenilenebilir enerjiye, yatırım yapmak isteyen şirketleri görmekteyiz.
Bununla birlikte bu yatırımcıların bir kısmının bize sıkça sordukları soruların başında şu soru gelmektedir. Enerji projeleri için ilk yatırım maliyetleri (capex) ve işletme maliyetleri(opex) bugün hangi mertebelerdedir? Buna ilişkin genel düzeyde bir fikir edinmek isteyenler için yararlı olduğu düşüncesiyle aşağıdaki tabloyu dikkatinize sunuyoruz.
1 MW’lık Farklı Tipteki Enerji Santralları için Yatırım ve İşletme Maliyetleri :
Enerji Santrali Tipi |
Baz Güç (MW) |
Yatırım Bedeli USD / MW |
İşletme Bedeli USD/ MW |
Doğalgaz/Türbinli |
450 MW |
600.000 |
64 |
Doğalgaz/Motorlu |
120 MW |
800.000 |
72 |
Yerli Kömürlü TES |
135 MW |
1.480.000 |
20 |
İthal Kömürlü TES |
600 MW |
1.200.000 |
39 |
Rezervuarlı HES |
80 MW |
1.400.000 |
6 |
Kanal tipi HES |
7 MW |
1.800.000 |
7 |
Güneş Santrali (GES) |
5 MW |
900.000 |
10 |
Rüzgar Santrali (RES) |
30 MW |
1.000.000 |
9 |
Jeotermal Santral (JS) |
20 MW |
3.500.000 |
10 |
Biogaz (Tarım – Hayvan) |
10 MW |
2.300.000 |
50 |
Biogaz (Belediye Katı Atık) |
10 MW |
3.500.000 |
85 |
Termal Proses (Hayvan ve Tarım Atıkları) |
12 MW |
2.500.000 |
73 |
Termal Proses (Katı Atık) |
14 MW |
9.700.000 |
75 |
.
Notlar:
* Tablo teknoloji ve kaynak bazlı hazırlanmış, MW başına maliyet ve işletme bedelleri esas alınmıştır.
* Doğalgaz yakıtlı santrallarda, rakamlara yakıt maliyeti dahil edilmiştir.
* Yerli kömürü kullanan TES’larında kömür çıkarma bedeli de dahil edilmiştir. Ancak kalorifik değerlerin ve rödavans bedellerinin farklılık gösterdiğine dikkat edilmelidir.
* Rakamlar yaklaşık olup diğer faktörlere bağlı olarak değişiklik gösterebilir.
* Finansman maliyetleri eklenmemiştir.
* HES’ler için yukarıda verilen rakamlar, kamulaştırma bedellerine bağlı olarak %20’ye kadar farklılık gösterebilir.
* Tarım ve hayvansal atıklara dayalı termal proseste yakıt bedelleri, önemli değişkenlikler gösterebilir.
* Katı atık esaslı termal proseste hesaplamalar, 1000 ton/gün kapasiteli ve ortalama 1800 kcal/kg kalorifik değerli karışık olarak toplanmış çöplerden/atıklardan üretilen enerji baz alınarak yapılmıştır.
* İthal kömürde kalorifik değer 6.000 kcal/kg ve kömür fiyatı 100 USD/ton olarak alınmıştır.
* Tüm EPC faaliyetleri için Avrupa fiyatları esas alınmıştır.
* Tarımsal ve hayvansal atıklar için, yakıt ve nakliye bedelleri eklenmiştir.
* Katı atık biyogaz projelerinde ayrıştırma tesisi kurulması zorunlu olduğundan, tesis yatırım ve işletme maliyetleri yukarıdaki rakamlara dahil edilmiştir.
Ali Rıza ÖNER - Enerji Günlüğü / 4 Kasım 2018 / ANKARA