Türkiye Ekim 2023’e enerji alanındaki zam haberleriyle girdi.
Enerji Piyasası Düzenleme Kurumu (EPDK) 1 Ekim-31Aralık 2023 döneminde uygulanacak elektrik fiyat tarifelerini, Boru Hatları İle Petrol Taşımacılığı AŞ (BOTAŞ) ise Ekim 2023 döneminde geçerli olacak doğalgaz fiyat tarifelerini yayınladı.
Yeni tarifelere göre doğalgazda konut aboneleri hariç yüzde 20 zam devreye girdi. Elektrikte de konut aboneleri hariç, yüzde 20’lik fiyat artışı yaşandı. Yerel seçimler yaklaştığı için en azından konutları zam dışı tutmayı tercih etmesi de
Kurların gevşediği, uluslararası borsalardaki doğalgaz fiyatlarının son iki yıldakine oranla belli bir istikrarla seyrettiği bir dönemde, yurt içinde konutlarda doğalgaz fiyatlarını sabit tutmak gayet anlaşılır bir durum. Çünkü BOTAŞ, sanayi tesisleri ile elektrik santrallerinin yaktığı gaza yapılan zamdan elde edilecek ek geliri, konutlarda gaz tüketimini sübvanse etmek için kullanabilir.
O da yetmezse geçmiş yıllarda hep yapıldığı gibi, ya vergi borçları silinerek ya da bütçeden doğrudan kaynak aktarılarak BOTAŞ’ın açığı bir şekilde kapatılır elbette. Bu arada Mayıs 2023’ten itibaren bir yıl süreyle konutlarda tüketilen doğalgazın 25 metreküpe kadarlık kısmı bedava kullandırtılırken ortaya çıkan kaynak ihtiyacının Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı bütçesinden karşılandığını hatırlatalım.
Elektrik fiyatlarındaki artışlara gelince durum biraz karışık. Konutlarda elektrik fiyatlarına zam yapılmamasının da bir maliyeti var ve bunun nasıl karşılanacağı önemli. Konut elektriğine sübvansiyon da ilk kez uygulanıyor değil. Evlerde tüketilen elektriğe uzun süredir zam yapılmamasının getirdiği maliyet, yaklaşık 18 aydır elektrik piyasasında uygulanan Azami Uzlaştırma Fiyatı (AUF) adlı mekanizma kapsamında yerli kaynaklardan elektrik üreten şirketlerin kârından alınan kaynak ile karşılanıyordu. 20 bin MW’den fazla kurulu gücü kontrol eden devlete ait Elektrik Üretim AŞ’nin (EÜAŞ) görevli tedarik şirketlerine düşük fiyattan elektrik satması da konutlara daha ucuza elektrik verilebilmesini sağlayan bir diğer çözüm yolu idi.
Sübvansiyon için kullanılan bu iki yöntemden biri, yani 18 ay devrede kalan Azami Uzlaştırma Mekanizması 1 Ekim 2023 tarihinde devreden çıktı.
Sübvansiyon devam ettiğine göre, yani konutlara hala maliyetin altında fiyattan elektrik verildiğine göre, bunun maliyetini karşılayacak yeni bir kaynağa ihtiyaç var. Bu durumda ekonomi yönetimi ya doğalgaz için BOTAŞ’ın bütçesine el attığı gibi, elektrik için de EÜAŞ’ın kasasına el atacak ya da bir başka çözüm bulacak. Bedava doğalgaz uygulamasındaki gibi Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı bütçesinden karşılanması teknik olarak mümkün ama düşük ihtimal. Konut elektriğini sistem kullanım maliyetinden kurtararak, bu sübvansiyonun yükünü Türkiye Elektrik İletim AŞ (TEİAŞ) ile Türkiye Elektrik Dağıtım AŞ (TEDAŞ) çatısı altında görünen 21 elektrik dağıtım şirketinin bütçesine yüklemek de mümkün. O zaman da TEİAŞ ve EDAŞ’lar için yeni gelir kapısı bulmak gerekecek. Belki de konutların payına düşen sistem kullanım bedelini konut dışı tüketim yapan kesimlere yükleyecek.
Zaman ne getirecek, göreceğiz.