MEHMET KARA
Burdur Bucaklı işadamı Salih Yaman, elektrik santrallerine sahip olmadığı halde Türkiye’deki 2 bin MW’ye yakın kurulu gücü kontrol ediyor. SY Enerji, 23 farklı ildeki 27 hidroelektrik santrali (HES) ile Tokat ve Sıvas’taki üç rüzgar santralinin (RES) işletme ve bakımını tek başına üstleniyor. Yaman’ın işlettiği santrallerden biri de, lise öğrencisiyken inşaatında işçi olarak çalıştığı Karacaören HES. Evet, buraya kadarı işin özetiydi. Ama bu bir başarı hikayesi ve ilginç ayrıntılar da var. Buyrun:
Türkiye enerji sektörü özellikle son 15-20 yıldan bu yana büyük bir dinamizm sergiledi ve sergilemeye devam ediyor. 2002 yılında 36 bin MW seviyesinde bulunan elektrik üretimindeki kurulu güç, bugün 80 bin MW seviyesine ulaştı. Üretim altyapısındaki bu hızlı büyümede özel sektör oyuncuları büyük pay sahibi oldu. Yeni eklenen kurulu gücün ağırlıklı bir bölümünü özel sektör eliyle yapılmış santraller oluşturuyor.
SANTRAL İŞLETMECİLİĞİ
Sektördeki bu gelişmeler, yeni iş alanlarını ve faaliyet konularını da ortaya çıkardı. Bunlardan biri ise enerji santrali işletme ve bakımı hizmetleri. Bu alan öylesine büyüdü ki, içinden devasa bir oyuncu bile çıkardı. Burdur Bucaklı işadamı Salih Yaman’ın sahibi olduğu SY Enerji, elinde tek bir santral bile bulunmadığı halde, özel sektör elektrik üreticilerinin çoğundan daha yüksek bir kurulu gücü kontrol eder hale geldi.
HİÇ SANTRALİ YOKKEN...
Elektrik üretimindeki özel sektör oyuncuları arasında 2 bin MW’nin üzerinde kurulu güce sahip oyuncu sayısı bir elin parmaklarını geçmiyor. Bu ölçekteki oyuncular arasında Enerjisa, Aksa Enerji (Kazancı Holding), Bereket Enerji, Limak gibi isimler yer alıyor. SY Enerji'nin ise toplam 2 bin MW’ye yakın kurulu güce sahip 30 santralin işletmesini üstlenmiş durumda. 23 ilde bulunan bu santrallerden üçü rüzgardan, 27’si sudan elektrik üretiyor.
TURUNÇOVA HES İLE BAŞLADI
SY Enerji Yönetim Kurulu Başkanı Salih Yaman, enerji sektöründe bugünkü noktaya nasıl geldiklerini Enerji Günlüğü’ne anlattı. Santral işletmeciliği işine 1995 yılında EÜAŞ’a ait Finike Turunçova HES’i devralarak başladıklarını belirten Yaman, “Çeşitli aralıklarla 10 yıl süreye orayı işlettik. Özelleştirilince yeni sahibi devraldı. 2005 yılından itibaren EÜAŞ Muratlı HES’in, Gümüşhane Korur HES’in, Çorum Obruk HES’in ve Artvin Borçka HES’in işletmelerini devraldık. Daha sonra Konya Göksu HES, Muş Alpaslan I Barajı, Muğla Akköprü Barajı, Diyarbakır Kıralkızı, Dicle, Batman HES’ler ve Ordu Topçam da portföyümüzde yer aldı” dedi.
ÖZELLEŞTİRME ÖNÜNÜ İYİCE AÇTI
Bu arada SY Enerji, 2005 yılından itibaren TEİAŞ’ın trafo merkezleri ile şalt sahalarının işletme ihalelerine de katılmaya başladı. Halen Türkiye Elektrik İletim AŞ’nin 80’e yakın trafo merkezinin işletmeciliğini yürütüyor. Elektrik üretim özelleştirmelerinin hızlanması, SY Holding’i özel sektör elektrik üreticileriyle de tanıştırdı. Sözü Salih Yaman’a bırakalım:
“2011 yılından itibaren özel sektöre de iş yapmaya başladık. Batı Çimento’nun Batı Enerji’nin Kovada I ve II HES’leri ile Düzce Hasanlar Barajı HES’i devraldık. 2012-2013 yılından itibaren Türkerler Grubu’nun 5 adet HES’i ile Boydak Grubu’nun 5 HES’i de bunlara eklendi. 2016’dan itibaren GAMA Enerji’nin dört adet HES’ini aldık. Boydak Enerji TMSF’ye devredilmişti, onlarla da sözleşmeleri yeniledik.”
YÜKSEK VERİM TAAHHÜDÜ
Elektrik santrallerini, sahiplerinden daha düşük maliyetle ve yüksek verimle çalıştırmayı taahhüt ettiklerini belirten Salih Yaman, “Sahibi yaparsa işletim ve bakım ekibi lazım. Onlar için ciddi bir maliyet. Çalışanların ulaşımı, yemeği, giydikleri ve kullandıkları malzemeler, kıdem ve ihbar yükü, iş sağlığı ve güvenliği maliyetleri de var. Bu maliyetleri bizimkiyle aynı olsa bile böylesi bir devir, santral sahibi için büyük avantaj. En azından yüklerinden ve risklerinden kurtuluyor. Tek kişiyle muhatap oluyor. Bu yüzden işletmeleri bize devretmeyi tercih ediyorlar” dedi.
HES’LERDE YÜZDE 98 ELEKTRİK GARANTİSİ
Salih Yaman, santral sahiplerini işletmeyi kendilerine devretmeyi tercih etmelerini sağlayan avantajlardan birinin üretim garantisi olduğunu belirtti. Yaman, “HES’lerde, elektriğe çevrilebilir suyun yüzde 98’ini enerjiye çevirme garantisi veriyoruz. Havzadan gelip türbinden geçen suyun yüzde 98’ini elektriğe çevirme garantisi” dedi. Rüzgar santralleri henüz yeni bir sistem olduğu için sadece işletme ve güvenlik hizmetlerini üstlendiklerini ifade eden Yaman, “Zaten türbinciler bakım garantisi dahil satış yapıyorlar. Bu yüzden santral yatırımcısı zaten ilk 5-10 yıl bakım-onarımı garantiye almış oluyor” diye konuştu. RES’lerde tabloculuk yaptıklarını ifade eden Yaman şunları söyledi: “Enerjinin saat saat değerlerini alıyoruz. Anormallik olduğu zaman yerinde müdahale ediyoruz. Örneğin türbin durdu. Dağın tepesinde. Araçla gidip resetleyip geliyoruz. Onu esasında bakım elemanının yapması lazım. Ama yabancılarda böyle bir sistem yok, gece çalışmıyorlar. Bu yüzden biz müdahale ediyoruz.”
2000’DEN FAZLA KİŞİ ÇALIŞTIRIYOR
Salih Yaman, devletin elektrik üretim şirketi Elektrik Üretim AŞ’ye ait santrallerdeki büyük iş bitirmelerinin ilerleyen süreçte kendilerine referans olduğunu anlattı. Bu sayede özel sektörle de çalışmaya başladıklarını ifade eden Yaman “Özel sektörle daha karlı çalışıyoruz. Devlet tamamen Kamu İhale Kanunu (KİK) mevzuatına göre ihaleye çıkıyor. Önceden kar marjları daha yüksekti, son yıllarda yüzde 7’lere kadar düştü. Bizim santral işletmeciliğindeki istihdamımız 2000 kişiden fazla. Bunun 500-600’ü güvenliktir. 1500’e yakın teknik elemanımız var” dedi.
İNŞAATINDA ÇALIŞMIŞTI, ŞİMDİ KENDİSİ İŞLETİYOR
Salih Yaman’ın iş hayatındaki en ilginç notlardan biri de, lise öğrencisiyken inşaatında çalıştığı bir santralin işletmeciliğini de üstlenmesi. Salih Yaman’ın, Bucak Endüstri Meslek Lisesi Metal Bölümü’nde okurken, okul harçlığını çıkarmak ve aile bütçesine katkıda bulunmak için çalıştığı santral ise halen GAMA Enerji’ye ait Burdur sınırları içinde bulunan 78 MW gücündeki Karacaören Hidroelektrik Santrali.
AĞABEYİ HÜSEYİN ÖLDÜ, BAYRAĞI YERE DÜŞÜRMEDİ
Salih Yaman, 1993 yılında ağabeyi Hüseyin Yaman ile birlikte yola çıktıklarını belirterek şöyle konuştu: “Başlangıçtan itibaren abimin bu işe katkısı emeği bana göre çok daha yüksekti. O büyüğümüzdü ve her zaman o ne derse onu yaptık, hep arkasında durduk. Başarıda başarısızlıkta hep beraberdik. Temmuz 2005’te kendisini maalesef Korkuteli-Elmalı yolunda bir trafik kazasında kaybettik. Abim rahmetli olduktan sonra ciddi sıkıntılarla karşılaştık. Ama bayrağı yere düşürmemek, onun da emeklerini boşa çıkarmamak adına, iyisiyle kötüsüyle elimizden geleni yaptık, gece gündüz koşturduk. Ve şükürler olsun bugüne kadar geldik.”
ÇİNLİ VE BULGAR TÜRBİNCİLERDEN TEKLİF
Salih Yaman, iş hayatındaki düsturunu “Bildiğin işi yapacaksın” cümlesiyle özetliyor. “Bilmediğin işe girersen, ne getirir ne götürür bilemezsin” diyen Yaman, sektörde tanındıkça yabancı türbin tedarikçilerinden de teklifler almış. “Çinliler’den bir teklif geldik. Onların Türkiye’de ciddi sayıda HES Türbinleri var. Bakımlarında birlikte çalışmak istiyorlar. Daha önce de bir Bulgar firmasından teklif gelmişti. Hatta Bulgaristan’a davet ettiler, gittik ve bu konularla ilgili bir toplantı yaptık” diyor.
BİZDE TÜRBİN TASARIMI EKSİK
Bugün itibariyle, elektrik üretim sektöründeki toplam kurulu gücün yüzde 2.5’lik kısmını kontrol eden Salih Yaman’a Türkiye’nin enerji teknolojileri konusundaki durumunu da sorduk. Yaman bu sorumuzu, kendi faaliyet alanıyla sınırlı kalarak cevaplamayı tercih etti: “Bizde tasarım ve dizayn işi eksik. Yoksa türbini yapmak çok basit. Ama onun tasarımı ve dizaynı önemli. Verimli olması sürdürülebilir kılınması için çok önemli.”
EN SONUNDA MİNİ BİR HES’İ OLDU
SY Enerji’nin, 1995’ten başlayıp bugün itibariyle toplam 2 bin MW’ye yakın kurulu güce sahip 30 adet kamu ve özel sektör santralinin işletmeciliğini üstlenmesine uzanan hikayesinde bir adet de üretim yatırımı var. Salih Yaman, Isparta Eğirdir’deki Kovada Gölü’nün düdenler vasıtasıyla kaçan suyunu elektriğe çevirmek üzere Gökböğet Hidroelektrik Santrali’ni kurdu. İnşasına 2014 yılında başlanan 3 MW’lik Gökböğet HES, Nisan 2016 itibariyle üretime geçti. Yıllık 11 milyon kWh elektrik üretim kapasitesine sahip Gökböğet HES’in toplam yatırım tutarı yaklaşık 15 milyon TL olarak hesaplandı.
Mehmet KARA - Enerji Günlüğü