Enerji Günlüğü - Maden Mühendisleri Odası, bor tuzları, trona ve nükleer hammaddelerin özel sektör eliyle işletilmesini öngören yasa tasarısına, gelişen teknolojinin "bor"a bağımlılığı artıracağına dikkat çekerek, karşı çıktı.
Oda'dan yapılan açıklamada, Bor Tuzları, Trona ve Asfaltit madenleri ile Nükleer Enerji Hammaddelerinin İşletilmesini, Linyit ve Demir Sahalarının Bazılarının İadesini Düzenleyen Kanunda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun Tasarısı'na ilişkin Oda görüşlerinin ilgili mercilere iletildiği belirtildi. Tasarıyla mevcut kanunun 2. maddesine eklenmek istenen fıkrada "Bu madenlerin üretilmesi ve zenginleştirilmesi, teknik, ticari ve ekonomik sebeplerle ürünün mülkiyeti ruhsat sahibinde kalmak üzere 4734 sayılı Kamu İhale Kanunu hükümleri çerçevesinde ihale edilmek suretiyle üçüncü şahıslara gördürülebilirler. Ancak üçüncü şahıslara gördürülecek işlerin ihale süresinin üç yıldan fazla olması durumunda konuya ilişkin talepler Yüksek Planlama Kurulu tarafından karara bağlanır" denildiği belirtilirken, bu değişikliğin gerekçesi de hatırlatıldı. Gerekçede, bu değişikliğin "devlet eliyle işletme" kavramından ne anlaşılması gerektiği konusunda tartışmalar yaşanmaya başlanması ve farklı görüşlerin ortaya çıkması sonucu yapıldığı belirtiliyor. Maden Mühendisleri Odası'nın bor madenlerinden Türkiye'ye en yüksek yararı sağlayabilmek için yapılması gerekenler konusunda yetkililere ilettiği görüşler şöyle:
Bor, stratejik bir madendir. Bor minerallerinin, son derece özel kimyasal yapıları nedeniyle, hammadde, rafine ürün ve nihai ürün şeklinde, büyük çoğunluğunda alternatifsiz olmak üzere, 250‘yi aşkın kullanım alanı mevcuttur. Bor mineralleri, ilave edildikleri malzemelerin katma değerlerini olağanüstü yükseltmekte, bu nedenle sanayinin tuzu olarak adlandırılmaktadır. Gelişen teknolojiler, bor kullanımını ve bor minerallerine olan bağımlılığı artırmaktadır. Hammadde, cam, porselen, seramik, tekstil, deterjan, metalurji, tarım, enerji havacılık, savunma gibi çok farklı sektörlerde kullanılan bor mineralleri sanayinin vazgeçilmez hammaddelerindendir. Gelişen üretim teknolojileri ve değişen tüketim alışkanlıkları, bor kullanımının yeni ve değişik alanlarda artmasına yol açmaktadır. Yakıt pilleri, düz panel ekran(LCD) üretimi gibi alanlar bunlardan birkaçıdır. Sürdürülebilir enerji tüketiminin artması paralelinde güneş enerjisi ve rüzgar enerjisi sistemlerinde de bor kullanımı artmaktadır. Aynı zamanda enerji alanındaki diğer araştırmalarda dikkate alındığında bor ürünlerinin, enerji sorunlarına çözümde de önemli bir potansiyele sahip olduğu aşikardır.
1) Dünya bor pazarı yıllık yaklaşık 1,5 milyar dolar iken, bor minerallerini hammadde olarak kullanan uç ürünlerde toplam dünya pazarı onlarca milyar dolar düzeyindedir. Türkiye‘nin yapması gereken bor madenleri üzerindeki kamu tekeliyle uğraşmak değil, uç ürün pazarında son derece az olan ülke payını süratle arttırmaya çalışmak olmalıdır.
2) Mevcut pazar payının arttırılması amacıyla, sürdürülmekte olan rafine ürün kapasitesinin artırılma çalışmalarına devam edilmeli, ürün çeşitliliği ile ürün kalitesinin arttırılmasına yönelik yatırım süreçleri hızlandırılmalıdır.
3) Bora dayalı sanayinin gelişmesi için özel bor ürünlerine yatırım yapılarak bor minerallerine dayalı tesislerin ülkemizde kurulması sağlanmalıdır. Bor ürünlerinin girdi olarak kullanıldığı sanayi alanlarının gelişmesine yönelik yatırımlar teşvik edilmelidir.
4) Akılcı pazarlama stratejileri oluşturulmalı ve etkin dağıtım ağları kurulmalıdır. Eti Maden İşletmeleri Genel Müdürlüğü‘nün, bor pazarında etkin ve belirleyici konumu güçlendirilmelidir.
5) Mevcut yönetsel yapının önemli sorunları vardır. Sorunların yanlış tespit edilmesinin, doğru olmayan çözüm arayışlarına ve dolayısıyla yeni sorun alanlarına yol açması kaçınılmazdır. Gerek örgüt yapısı gerek personel yönetimi mutlak surette çağdaş bir anlayışla yeniden ele alınmalıdır. Eti Maden İşletmeleri Genel Müdürlüğü‘nün yeni yatırımlara ve rasyonel işletmeciliğe devam edebilmesi için gerekli kolaylıkların gösterilmesi ve bu doğrultuda çalışmalar yapılması önemlidir.
6) Türkiye‘nin hedefi nihai ürün pazarları olmalıdır. Bu hedefe ulaşmak için bilim ve teknoloji üretimine yönelik AR-GE çalışmaları teşvik edilmelidir.
7) 4734 sayılı Kamu İhale kanununa göre yatırım yapan kurumun, 2003 tarihinden önce olduğu gibi, bu kanun kapsamının dışına alınarak kendi usul ve yöntemlerine uygun yatırım yapmasının sağlanması durumunda, Eti Maden, yatırım faaliyetlerini daha hızlı, kaliteli, şeffaf denetim ve kontrol anlayışıyla gerçekleştirme olanağına sahip olabilecektir.
8) Borlarımızın kamu eliyle işletilmesi sürdürülmelidir. Ülke ekonomisi için son derece önemli olan bor rezervlerimizin, gerek ulusal çıkarlarımız gerekse kamu yararı açısından kamu eliyle işletilmesi, özellikle karşısında çokuluslu bir tekelin varlığı da göz önüne alındığında, doğaldır ve gereklidir. 2840 sayılı Kanun hükümleri saklı tutulmalıdır.
Bor minerallerinin, herhangi bir ticari meta şeklinde düşünülmesi ve serbest piyasa ekonomisinin gerektirdiği çerçeve içerisinde işlem görebileceğinin değerlendirilmesi büyük bir yanılgıdır ve son derece yaşamsal bir stratejik hataya yol açacaktır.