HALUK DİRESKENELİ 

Yurdumuzda yerli ve yabancı yatırımcılar çok ucuza ithal kömür yakan termik santral yatırımları yapıyorlar. Yatırımlarının gerekçesini yatırım raporlarında ithal kömürün çok ucuz olmasına bağlıyorlar idi. 

Peki doğru muydu bu söyledikleri? Bu soruya hemen "Doğru" veya hemen "Yanlış" diye cevap vermek çok zor. 

Neden zor? Çünkü aslında bu durum bir kumar. İthâl kömür fiyatları piyasa arz-talep durumuna göre zaman içinde artabilir. Üst ısıl değeri 6600 kcal/kg HHV veya 12,000 BTU/lb HHV olan spot piyasa ithâl kömürün fiyatı önceki yıllarda olduğu gibi MetrikTon başına termik santral liman teslimi 160 dolar olabilir veya çok düşebilir. 

Şu anda Avustralya kömürü (Australian thermal coal, 12000- btu/pound, less than 1% sulfur, 14% ash, FOB Newcastle/Port Kembla, US Dollars per Metric Ton) ton başına 99 dolar. Güney Afrika 84 dolar (South African Coal export price, US Dollars per Metric Ton), en ucuz Columbia 6000 kcal/kg ithal kömürün metrik ton başına FOB fiyatı ise 78 dolar. (Ref: http://www.indexmundi.com/ 

Siz bunlara taşıma için yüzde 6-8 ekleyin. Kilovatsaat (kWh) başına üretim maliyeti 6-7 cent (dolar) oluyor. Piyasa elektrik fiyatı kWh başına 5-6 cent civarında. Yani ithal kömür elektrik üretimi maliyeti piyasa birim fiyatlarının üstünde. 

O zaman ne oluyor? Üretici "ticari mağduriyet" ilan ediyor. Bir anlamda "mücbir sebep" (Force majeure) sayıyor ve üretimi durduruyor. 

İthal kömüre vergi, yeni bir karar ile belli formüle bağlandı. ICE Rotterdam borsasındaki fiyatlar 70 doların altında ise 70 dolar ile arasındaki fark vergi olarak alınacak. Şu an referans kömür fiyatı 80 dolar civarında. Yani şu anda santrallerde ithal kömür için vergi alınmıyor. 

 

Gelelim ithal kömürün gerçek fiyatına. Biz "termikçiler" yakıtın fiyatını "1 milyon British Thermal Unit BTU (MMBTU)" cinsinden ve üst ısıl değerden hesaplarız.
Kasım 2016 tarihi itibari ile 6000-6600 kcal/kg üst ısıl değeri (HHV) veya 12,000 BTU/lb HHV olan ithal kömürün bugün dünya piyasaları spot fiyatı RichardsBay -Güney Afrika, NewCastle- Avustralya veya Rotterdam teslim MetrikTon başına FOB 78-99 dolardır. Üstüne yüzde 6-8 FOB-CIF liman teslimi taşıma masrafı ekleyin ve 1 milyon BTU karşılığını hesaplayın. Düz orantı aritmetik sonuç size bugünün fiyatlarında 4-5 ABD Dolar/MMBTU çıkar.
Öte yandan Afşin-Elbistan kömür sahalarında 1000-1150 kcal/kg (LHV) alt ısıl değerli yerli kömürün maden ağzı fiyatı ton başına 7.50- 8.00 US dolardır. Bu da size "1 milyon BTU" için 1.10-1.20 dolar/MMBTU birim fiyat verir.
Manisa Soma'da merkez ocak 2100 kcal/kg alt ısıl değerli yerli kömürün maden ağzı fiyatı ton başına 24.00 US dolardır. Bu da size "1 milyon BTU" için 2.00 dolar/MMBTU birim fiyat verir. 

Çayırhan, Seyitömer, Kangal, Soma, Yatağan kömür fiyatlarını da kontrol edin, fiyat "1 milyon BTU" için 2.00-2.50 dolar civarındadır. Kamu santrallerinde yakıt fiyatı çok düşüktür. 

ABD'de kömür esaslı termik santrallerde, kömür fiyatının 2.00 USD/MMBTU altında olması beklenir/istenir. Öte yandan bizim yerli kömürde çok kül, çok su vardır. Bu yüzden toplam randıman ithal kömürlü pülverize kömür santrallerine göre yüzde 10 düşük olabilir ama bu hiçbir zaman yerli kömür lehine fiyat avantajını değiştirmez.
"Rusya ithal kömür fiyatları ucuz" deniyor. Ama Rusya'nın kömür satış fiyatları hiçbir zaman dünya fiyatlarından daha düşük olmadı. Ruslar sizin santral limanınızda teslim esasıyla başkalarından alacağınız ithal kömürün size maliyetini hesaplıyorlar. Kendi ürettikleri kömür için, dünya piyasaları fiyatının biraz azına, çoğu zaman aynı rakama fiyat veriyorlar. İthal kömür kontrolsüz yükselebilir, elinizden bir şey gelmez, santralinizi kapatmak zorunda kalabilirsiniz. 

Yani sayın ilgililer, tekrar söyleyelim, bu bir kumar. Siz kumar oynamayın. Siz yerli kömürden şaşmayın, biraz pahalıya çıkar ama yine de yerli kömür santralini kendiniz inşa edin, tasarımını kendiniz yapın. 

Termik santralleri bugün eğer ufacık ülkeler bile yapabiliyorsa biz de yapabiliriz, yaptık. Yıllar boyu finansman yabancı diye yabancı tasarımlarına mahkûm olduk. Termik santral tasarımını gözünüzde büyütmeyin, bugün termik santral temel ve detay tasarımını yapacak Türk mühendislik şirketleri artık var.
Enerji bağımlılığını azaltmak için makul oranda ithal kömür santrali de yapmalı. Ama bu miktar hiçbir zaman cari açığı artıracak seviyelere çıkmamalı. Yapılan/ inşa edilen ithal kömür santralleri orman, tarım, sit, turizm alanlarından uzakta olmalı.
Deniz taşıması gerektiğinden, tüm ithal kömür santralleri deniz kıyısına kurulur. 1400+ MWe kapasiteli bir ithal kömür santralinin, benim hesabıma göre full kapasitede değişik parametrelere göre saatte 700+ ton ithal kömür yakması lazım. Santralin 2-3 km uzaklıktaki deniz kıyısı limanında 500 bin ton kapasiteli kömür stok sahası oluyor, tam yükte 30 günlük kapasitesi düşünülüyor. Kömür bantlarının taşıma kapasitesi saatte 2000 ton. 

Şimdilerde en ucuz olduğundan santrale Kolombiya’dan (Columbia) ithal kömür getiriliyor. Columbia'dan gelen ithal kömürün fiyatı bugün 79 dolar, artı üstüne yüzde 6-8 CIF taşıma fiyatı ekleyin. 

Kömür stok sahaları dolu, 100 bin ton kapasiteli büyük gemiler bekliyor, boşaltma yapamıyorlar. Çünkü çoğu zaman santral çalışmıyor. Çünkü ton başına ithal kömürün fiyatı çok pahalı oldu, üretilen elektrik maliyeti, piyasa fiyatını geçti, elektrik satılamıyor, üretici "ticari mağduriyet" durumu ilan etti, santral son bir haftadır çalışmıyor, stok sahası dolu, büyük kapasiteli kömür taşıyan yük gemileri uzun süredir boşaltma talimatı bekliyor. 

İthal kömür santrallerinin durumları ne? Sugözü, Çanakkale, İskenderun, Zonguldak ithal kömür santralleri bu piyasa şartlarında çalışıyor mu? Yoksa ithal kömür santrallerine kilit mi vurduk? Yeni ithal kömür santrali kurmakta olan yatırımcıların durumları ne? Neden yeni ithal kömür termik santral yatırımları birden durdu. Deniz kıyısındaki termik santraller, tam kapasite çalışmıyor olmalarının sebebini teknik arıza olarak açıklıyorlar. Kömür değirmenlerinde arıza var, Türbin Generatörde arıza ve tam duruş. 

Geçen hafta fiyatlar daha düşük olmasına rağmen çalışıyorlardı. Bir anda sistemden çıktılar. Artık tek tek santrallerin günlük üretim planlarını seffaflik.epias.com.tr web adresinden takip edebiliyoruz. Buradan son verilere bakabilirsiniz. 

İthal kömür santrallerinin ticari olarak rahat bir dönemden geçmedikleri muhakkak. Ancak çalışmamaları, en azından fiyatların bahar aylarına göre görece daha yüksek olduğu bu aylarda çalışmamaları onlar için daha büyük zarar. 

İthal kömür ucuz değildir, hiçbir zaman ucuz olmadı, bu bir kumardır, pahalı olabilir, MetrikTon başına fiyat 60 US Doların altına inerse ucuz olabilir. Bugün için ithal kömür yerli kömürden birim (MMBTU) olarak çok pahalıdır. Medyada yazılanlara bakmayın, oturun hesabınızı kendiniz yapın, sonucu görün. 

Haluk DİRESKENELİ - Enerji Günlüğü / Prinkipo