DR. NEJAT TAMZOK
Madencilik endüstrisinde 100 yenilik (I)
Madencilik endüstrisinde 100 yenilik (II)
Madencilik endüstrisinde 100 yenilik (III)
Madencilik endüstrisinde 100 yenilik (IV)
Madencilik endüstrisinde 100 yenilik (V)
İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ
68 Krikonun kaymasını önleyen adaptör
Ağır maden makineleri düzenli bakım ve zaman zaman da tamirat gerektirir. Her iki durumda da ekipman yukarı kaldırılmalı ve orada güvenli bir şekilde tutulmalıdır. Ekipmanı yukarı kaldırmada kullanılan krikonun kaymasını önlemek için, Rio Tinto Alcan tarafından, krikoyla asılı durumdaki ekipman arasına yerleştirilen yeni bir adaptör tasarlanmıştır.
69 Yeraltında personel izleme etiketleri
Çalışanların konumlarının her an için bilinmesi, yeraltı maden işletmeciliğinde son derece önemlidir. Geleneksel yöntem, işçi yeraltına indiğinde bir tahta üzerine işaret koymak ve geri geldiğinde bu işareti kaldırmaktır. Bu yöntem, hatalar ya da dikkatsizlik nedeniyle çok da güvenilir değildir ve sadece bir işçinin yeraltında olup olmadığını anlamak için bazen tüm faaliyetler durdurulmak zorunda kalınır.
RFID etiketleri bu sorunu kolayca çözebilir. Cevher taşımacılığıyla ilgili olarak daha önce 44’üncü sırada bahsedilen ve radyo frekansları yayan bu radar etiketleri, hangi çalışanın yeraltında ve hangisinin dışarıda olduğunu kesin olarak izleyebilmek amacıyla madencilerin giysilerine dikilmektedir. Böylelikle, insan hatasından kaynaklanan riskler ortadan kaldırılmakta ve bir kaza durumunda her madencinin yerini kesin olarak bilen acil kurtarma ekipleri daha iyi bir hazırlık yapabilmektedirler.
70 Gaz algılama cihazları
Yeraltı madencilik faaliyetleri, dizel motorlarla çalışan makinelerden ve patlayıcılardan kaynaklanan ve genellikle zehirli olan gazları üretir. Gaz konsantrasyonlarını gerçek zamanlı olarak ölçen sensörler havalandırma yönetimine yardımcı olmak için tasarlanmıştır. Bu sistemler, yeraltı araba park yerleri gibi madencilik faaliyetleri dışındaki kapalı alanlarda da çalışmak üzere uyarlanabilmektedirler.
71 FENIX kapsülü
NASA, Fenix kapsülünü, otuz üç Şilili madenciyi kurtarmak için 2010 yılında tasarlamıştır. Bu kapsül, bir kişiyi, yaklaşık 60 cm çapındaki bir delik içerisinden nakledebilmektedir.
72 Risk alanı haritaları
Açık ocak işletmeleri, kayma riski bulunan çok sayıda şevin varlığı nedeniyle çalışmak için tehlikeli yerlerdir. Personel ve maden ekipmanlarının söz konusu jeoteknik tehlikelerden korunması amacıyla BHP Billiton-Mitsubishi Ortaklığının Poitrel işletmesinde, akustik ve optik telemetriler kullanılmak suretiyle bir risk alanı haritası tasarlanmıştır. Maden sahasındaki tehlikeli ve güvenli alanlar, haftada bir güncellenen bu harita üzerinde basit bir renk kodu kullanmak suretiyle tanımlanmaktadır. Kolay anlaşılır olan bu harita sayesinde, ocakta çalışanlar arasında bilgi paylaşımı ve iletişim teşvik edilmiş olmaktadır. Benzer haritalar, kaya mekaniği verileri ve 3 boyutlu modellemeler kullanılarak yeraltı maden işletmeleri için de yapılabilecektir.
73 Yaşam odası
Bir kazanın meydana gelmesi durumunda, yaşam odaları, yeraltında mahsur kalan işçiler için koruma amaçlı tasarlanmıştır. Bir yerden diğerine kolaylıkla taşınan bu odalar, dört ilâ altı çalışan için oksijen ve elektrik temini de dâhil olmak üzere en az otuz altı saatlik koruma sağlamaktadır.
74 Soğutucu giysiler
Madencilik endüstrisinde kullanılan giysiler giderek daha gelişmiş hale gelmekte ve kullanıcı için daha fazla konfor ve güvenlik sağlamaktadır. Son yıllardaki gelişmeler arasında, bir membran teknolojisi kullanan bir dizi mikro-iklimlendirme giysisi de bulunmaktadır; giysi içerisindeki sıvı bir soğutucu yavaş yavaş buharlaşmakta ve böylece giysiyi, yeleği ya da başlık/boyunluğu kullanan kişiyi serinletmektedir. Giysiler, derin yeraltı ocaklarında çok yüksek olabilecek, bazen 60°C'yi dahi aşabilen sıcaklıklara karşı önemli bir rahatlık sağlamaktadır. Madencilik giysilerindeki diğer gelişmeler arasında, yüksek oranda yansıtıcı olan yeni kumaşların (3M) kullanımları da bulunmaktadır.
75 LED baret lambası
LED ampullerin piyasaya çıkmasından önce, baret lambaları oldukça ağırdı (madencinin kemerinden asılan 1 kilogramdan daha fazla bir ağırlık) ve aydınlatma güçleri bugün mevcut teknoloji ile kıyaslandığında çok daha zayıftı. LED lambalar daha iyi bir aydınlatma sağlamakta olup çok daha uzun çalışma sürelerine sahiptir. Lityum pillerini kullanmaları nedeniyle daha uzun ömürleri bulunmakta olup, daha küçük ve hafiftirler. Bazı modellerde ise doğrudan lamba içine entegre edilmiş piller bulunmaktadır.
76 Yorgunluk ölçen saat
ReadiBand Yorgunluk Risk Yönetimi Sistemi (FRMS), başta ağır ekipman operatörleri olmak üzere çalışanların yaptıkları iş için yeterince zinde olup olmadıklarını belirlemek amacıyla yorgunluk seviyelerini ölçen elektronik bir banttan yararlanmaktadır. Bileğe takılan bu bant tasarımı, elli yıllık uyku araştırmalarından elde edilen bilgileri en son veri işleme teknolojileriyle birleştirmektedir. Bileklik, yorgunluk birikmesi ile ilgili olan; uyku miktarı, uyku kalitesi, uyku süresi ve uyanık kalınan süre gibi birçok bilgiyi sayısallaştırmakta ve işlemektedir.
77 Yol tabelalarındaki karların temizliği
Tipi ya da kar fırtınaları sırasında, açık ocak maden işletmelerindeki yol tabelaları ve işaret flamaları üzerinde kar birikmeleri olur. Söz konusu karlar, çalışanlar tarafından genellikle metal bir kürekle temizlenir. Kamyonlardan birinin arkasına yaylı bir mekanizma tarafından kontrol edilen hareketli metal bir çubuk monte edilmek suretiyle bu sıkıcı işten kurtulmak mümkündür. Kamyon sürücüsü, 22 km/saat hızla yol alırken, tabela ya da flamalara çarpan metal çubuk karları temizler. Bu yenilik, hem işgücüne zaman kazandırmakta hem de olası yaralanmaları önlemektedir.
78 Kuyu vinci için ses geçirmez tente
Kuyu asansörünü maden ocağına indirmek için kullanılan mekanik vincin bazı parçaları çok gürültülüdür. Hem vinç operatörü ile kafesteki madenciler arasındaki haberleşmeyi iyileştirmek hem de vinç operatörünün işitme problemlerine maruz kalma riskini azaltmak amaçlarıyla vincin şanzıman muhafazası ses geçirmez bir tente ile kaplanmaktadır.
79 Açık ocaktaki yol kenarları için yeni nesil güvenlik kazıkları
Açık ocak madenlerinde, ağır makine operatörleri için gece vardiyasındaki güvenliği arttırmak amacıyla, yol kenarları yansıtıcı özelliğe sahip kazıklarla (reflektörler) işaretlenir. Toz, titreşim ve kötü hava, genellikle bu kazıklara zarar verir. Değiştirilmeleri ise kaya tepeciklerinin üzerine yerleştirildiklerinden tehlikeli, uzun ve sıkıcı bir görevdir.
Yeni nesil kazıklar, daha iyi bir görüş sağlayan daha geniş yansıtıcı bantlara sahiptirler. Ayrıca, kaya tepelerine tırmanmaya gerek bırakmayan bağlanma sistemleri, onları daha güvenli hale getirmektedir. Bu yeni kazıklar, yolun şekline göre de ayarlanabilmektedir.
80 Titreşim önleyici kol
Hidrolik matkap gibi elle çalıştırılan aletlerden kaynaklanan titreşimler, maden işçilerinde önemli yaralanmalara (beyaz parmak ve karpal tünel sendromları) neden olur. Titreşim önleyici kol, kullanılan alete bağlanan ve hasar verici titreşimleri %60'a varan oranlarda azaltan bağımsız bir cihazdır.
81 Yeni tasarım tel örgü uygulaması
Kayacı yerinde tutmak ve bu suretle iş güvenliğini artırmak amacıyla yeraltı açıklıklarının duvarlarında tel örgü uygulaması yapılır. Tel örgüyü yerine tutturabilmek için desteklere ihtiyaç vardır. Genellikle kullanılmakta olan destekler, işçiler için tamamen güvenli değildir ve hem çalışanların yaralanmalarına neden olur hem de tel örgünün yerleştirilmesi için aşırı kuvvet kullanımını gerektirir.
Söz konusu sorunlara çözüm olarak, T şeklinde yeni bir yaylı tahkimat tasarlanmıştır. Yay mekanizması, yeraltı açıklıklarının hem tavanına hem de tabanına basınç uygulayarak tahkimat dikey durumdayken duraylılığı sağlamaktadır.
82 Mikrosismik izleme
Kayaç kütleleri, yeraltındaki kazı faaliyetlerine mikro-depremler üretmek suretiyle küçük yeniden ayarlamalar şeklinde tepki verirler. Bu mikro-depremlerin kaydedilerek üç boyutlu uzayda konumlandırılmaları, kayaç kütlelerinin duraylılıklarını gerçek zamanlı izlemek bakımından yeraltı maden ocaklarında olduğu kadar yerüstü ocakları için de kullanışlı bir araç sağlamaktadır.
Bu yaklaşımla, gerilme kuvvetlerindeki değişiklikler ve bunların yeniden dağılımları, çatlakların konumları, ilerlemeleri ve madencilik faaliyetlerinin bunlar üzerindeki etkileri kaydedilir. Ayrıca, kaymaya yol açabilecek duraysızlıkların olası görünümlerinin tahmin edilmesi de mümkün olur.
83 Elektromanyetik bobin vasıtasıyla kablo kontrolleri
Kuyu kafesinin halat kabloları madencinin güvenliği bakımından kritik bir unsurdur. Kablo kopmaları oldukça nâdir görülmekle birlikte, periyodik kontrollerin aksatılmadan yapılması zorunludur.
Yeraltı işletmelerindeki vinç kabloları için sürekli bir izleme sistemi geliştirilmiştir. Sistem, kabloda manyetik alan oluşturan bir elektromanyetik bobin sayesinde aşınma miktarını gerçek zamanlı olarak tespit etmekte ve kabloların değiştirilmesi gereken zamanı kesin olarak belirlemektedir.
84 Tele-madencilik
Çok fazla radyoaktif olan uranyumca zengin cevherler gibi bazı cevherlere doğrudan erişebilmek kolay değildir. Bu tür cevherlerin robotlar tarafından üretilebilmesi amacıyla çok sayıda teknolojik çözüm geliştirilmiştir. Günümüzde, maden ocağının içindeki güvenli bir bölgeden, hatta yerüstünden yönetilebilen uzaktan kumandalı maden makineleri kullanılabilmektedir. Aslında, internet sayesinde, bu robotik cihazlar dünyanın her yerinden kontrol edilebilirler. Operatörler, bu makineleri yönetmek için kameraları ve kumanda çubuklarını (joystick) kullanmaktadırlar.
Dr. Nejat TAMZOK / Enerji Günlüğü
Devam edecek...