Petrol Ofisi, Cumhuriyet Türkiyesi’nin ekonomi tarihinde önemli rol üstlenen operasyonlardan biridir. Sanayileşme hamleleriyle uzun yıllar ortalamasında görece hızlı bir büyüme gerçekleştiren ülke ekonomisinin ihtiyaç duyacağı enerjinin bir şekilde tedariki ve dağıtımı gerekiyordu.
Bunun en önemli ayaklarından biri elektriğin en ücra noktalara kadar ulaştırılması, bir ayağı da petrol türevi ürünlerin yaygın şekilde kullanıma sunulmasıydı. Petrol Ofisi de bu çerçevede ciddi bir fonksiyon üstlenmişti.
Ancak 1990’lara gelindiğinde Türkiye’de ekonomik liberalizasyon yaklaşımı ağır basmaya başladı. Kamudaki devasa şirketler birer ikişer özel sektöre devredildi.
Petrol Ofisi de bunlardan biri oldu. Önce Türk girişimciler tarafından satın alınan Petrol Ofisi daha sonra Avusturyalı OMV’ye satıldı.
Avusturyalı enerji oyuncularının Türkiye’deki önemli ticari operasyonlarında bir türlü istedikleri verimi alamadıkları dikkat çekiyor. Verbund, Enerjisa’daki yüzde 50 payını daha sonra Almanlar’a, E.ON’a devretmişti. Şimdi OMV de Petrol Ofisi’ni satışa çıkardı.
Peki yaygın adıyla POAŞ’ı kim alacak? Bu soruya net bir cevap vermek yerine, arama yapmak en iyisi.
O halde soruyu şöyle değiştirelim. POAŞ’ı kim neden alabilir?
Bu soruya cevap ararken fazla uzağa gitmeye gerek yok. En yakından başlamakta fayda var. Öyleyse pazardaki mevcut oyuncular üzerinden ilerleyelim.
POAŞ’ı OPET alır mı?
Bu soruya olumlu cevap vermek zor. Çünkü POAŞ istasyon yaygınlığı açısından hala bir numara ve bu özelliğinin de etkisiyle pek çok kalemde pazar birincisi. OPET de pazarın ikincisi sayılıyor. İşte bu iki gücün bir araya gelmesi, pek çok alt kalemde neredeyse yeni bir tekel ortaya çıkarır. Böylesi bir durumun rekabeti bozacağı ortada. O yüzden OPET talip olsa bile bu şirketi almasına izin verilmesi ihtimali düşük. Yani bu seçeneği eledik.
Pazarın bir diğer güçlü oyuncusu Shell - Turcas’a bakalım. Onlar POAŞ’ı almak ister mi? Aslında isterler ama bu ölçekte bir varlığı alıp Shell markası altında eritmek de çok kolay olmaz. Bu yüzden Shell bu konuyu birkaç kez düşünür. Yani onların alma ihtimali de çok zayıf.
Fransız sermayeli Total, Türkiye pazarında bir türlü istediği güce erişebilmiş değildi. O yüzden Türkiye operasyonunu Demirören Grubu'na devretti. Demirören, LPG pazarında da bulunduğu için otogaz tarafındaki sinerji yaratma potansiyelinin desteğiyle bunu yaptı. Şimdi Demirören Grubu POAŞ’ı alırsa, bir anda pazar lideri olabilir. Daha yeni bir devralma operasyonu gerçekleştirmişken Demirören'in de bu işi tek başına yapması çok zor. Yani o ihtimali de eleyebiliriz.
BP de Türkiye pazarındaki önemli oyunculardan bir diğeri. BP, petrolün çıkarılmasından lojistiğine, rafinajından dağıtım ve satışına kadar dikey bir entegrasyona sahip. Türkiye gibi görece büyük bir pazarda kendisini bir anda lider yapacak bir operasyon olur POAŞ’ı alması. Yani hiç yabana atılacak bir ihtimal değil bu. Ancak BP’nin, Meksika Körfezi’ndeki çevre faciası nedeniyle başına açılan dertlerin yanı sıra, petrol fiyatlarındaki gerileme nedeniyle de pek çok operasyonunu askıya aldığı biliniyor. Tüm bunlara rağmen konuyla ilgilenmesi şaşırtıcı olmaz.
Pazarın en ilginç oyuncularından biri de Aytemiz. Bu markanın iki ortağı var. Biri Petrol Ofisi’nin eski sahibi Doğan Grubu. Diğer ortak da geçmişte sektörde önemli bir oyuncu olan Aytemiz Ailesi. Eski operasyonlarını Rus Lukoil’e sattıktan sonra Aytemiz markasıyla sektöre yeniden dönüş yapan Aytemiz Ailesi, daha sonra Doğan Grubu ile yarı yarıya ortaklıkla yoluna devam etmeyi tercih etti. Aslında Aytemiz markası, pazarda bir numara olma hedefine, tek bir satın almayla ulaşabilir. Ancak böylesi bir satın almanın nasıl finanse edilebileceği en önemli mesele. POAŞ’ı almak isterler ama sonuca ulaşmaları biraz zor görünüyor.
Sırada Ruslar var. Türkiye’de Aytemiz Ailesi’nden aldığı Aypet ile kendi markası Lukoil’i bir arada kontrol eden Rus Lukoil, pazarda gücünü pekiştirmek istiyor. Çünkü Ruslar’ın Karadeniz çevresindeki rafinaj kapasiteleri yüksek ve Akdeniz piyasasında daha güçlü hale gelme hedefleri açısından POAŞ’ı almaları çok işlerine yarar. Bu yüzden POAŞ’ı ille de ülke dışından biri alacaksa en yüksek ihtimallerden biri Lukoil’dir.
Ve kalıyor geriye pazar dışından gelebilecek oyuncular. Azerbaycan devlet petrol şirketi SOCAR bunların başında geliyor. Azeriler petrolün arama, üretim, taşıma, rafinaj ve satışı gibi tüm aşamalarında var olup dikey entegrasyonunu tamamlama yolunda. Aslında bu entegrasyon kısmen mevcut ama bunu Kafkasya’nın ötesine, özellikle Akdeniz’e yaymak gibi bir hedefleri de var. İzmir Aliağa’ya petrol rafinerisi kuruyorlar. Bu tesis iki yıl içinde devreye girebilir. Dolayısıyla SOCAR Petrol Ofisi’ni satın alarak Türkiye akaryakıt pazarına güçlü bir oyuncu olarak giriş yapabilir. Böylece Aliağa’daki STAR Rafinerisi’nden çıkacak akaryakıtın pazarını da büyük oranda kazanmış olur. Azerbaycan’ın petrol ve doğalgaz fiyatlarındaki düşüşün de etkisiyle yaşadığı ekonomik sıkıntılar olumsuz bir faktör gibi gözükebilir. Ancak kardeş ülkenin uzun vadede ciddi kazanımlar sağlayacak böylesi bir stratejik adımı krize yem etmesi beklenemez.
Peki başka?
Bu kadar oyuncuyu saydıktan sonra herhalde daha fazla ilerlemeye gerek kalmadı.
Ha, olur mu olur, hiç beklenmedik bir oyuncu da pazara girebilir. Ama bu çok büyük bir sürpriz olur. O yüzden, POAŞ’ın olası yeni sahiplerini yukarıda yazdıklarımızda aramanızı öneririz.