ZAFER ARIKAN

İnsanoğlu ekosistem üzerindeki olumsuz etkilerini her gün daha çok artırıyor. Çevre kirliliği ve iklim değişikliği çözülmesi gereken en önemli konular olarak önümüzde duruyor. Karbon salımlarının azaltılması ve böylece iklim değişikliğinin olumsuz etkilerinin azaltılması çalışmaları ne yazık ki istenilen düzeyde değil.

Pek çok kaynak hızlı bir biçimde tüketiliyor ve özellikle enerji kaynaklarının hızlı bir biçimde azalması birçok bölgesel çatışmayı da beraberinde getiriyor. İşte bu noktada yenilenebilir enerji kullanımı ve bunun yaygınlaşması insanoğlu için adeta ilaç gibi geldi. Bu kapsamda yenilenebilir enerjinin en hızlı gelişen alanlarından olan güneş enerjisi, sınırsız ve ücretsiz bir enerji kaynağı olması nedeniyle sürdürülebilirlik ve arz güvenliği açısından son derecede önemli ve bu kaynak için bir dünya savaşının çıkma ihtimali de yok…

Güneş enerjisi, yeni teknolojileriyle ve daha da önemlisi hızlı bir biçimde artan değişik uygulama alanlarıyla hayatımıza yeni güzellikler katıyor, kolaylıklar getiriyor. Güneş enerjisi teknolojisindeki önemli gelişmeler pek çok alanda gerçekleşiyor. Yalnızca ingot, wafer, güneş hücreleri gibi konularda değil, panel üretim tekniklerinde ve süreçlerinde, güneş enerji santrallerinin yapımında da pek çok yenilikler mevcut.

Bu yenilikler, çok sayıda santralin hızlı bir biçimde ve daha büyük güç kapasitelerinde kurulumunu ve daha etkin çalışmasını mümkün kılıyor. Güneş enerjisinden elektrik üretimi, günümüzün en ilginç enerji konularından birisi olmaya devam ediyor ve edecek.

Güneş teknolojilerinin aslında ortaya çıkan yeni ve yenilikçi diğer enerji teknolojilerinden pek bir farkı yok. Büyük faydalarının yanı sıra beklenmeyen ve öngörülemeyen bazı yanları da var. Belki çok fazla bilinmiyor ama günümüzde yangın güvenliği alanında çalışmakta olan çok sayıda mühendis, güneş enerjisi santrallerinin yaygınlaşmasında önemli bir rol üstlenmiş durumunda.

Güneş enerjisindeki gelişmeler, daha önce görülmedik biçimde güvenlik ve güvenilirlikle ilgili pek çok soruyu da beraberinde getiriyor. Bu durum mevcut mevzuat, donanım, araç ve gereç, standartlar gibi konuların gözden geçirilmesini, gerekli değişikliklerin yapılmasını ve yenilerinin ortaya konmasını zorunlu kılıyor. Ayrıca, istenmeyen olayların gerçekleşmeden önce önlenmesi veya bunların sayısının azaltılması açısından, yangın güvenliği alanındaki mühendislik çalışmalarına da önemli bir görev düşüyor. Zira bu çalışmalar aynı zamanda güneş enerjisi teknolojilerinin geliştirilmesine de yol gösterecek ve katkı sağlayacak.

Yangın güvenlik mühendisliği açısından baktığımızda, güneş enerjisi alanında esas olarak termal sistemler ve PV sistemler ön plana çıkıyor. Termal sistemler, bir çevrim içerisinde akışkanın ısıtılması esasına dayanması ve ilave ağırlık (yük) yüzünden yangınla mücadele sırasında çatının veya binanın çökmesine; yangınla mücadele ekiplerinin binalardan ya da çatılardan kayma, düşme ve sıcak akışkan nedeniyle yanma tehlikesi ile yüz yüze kalmasına neden olabiliyor.

PV sistemler ise termal sistemlerden farklı olarak güneş enerjisini elektriğe dönüştürmekte, termal sistemlerin yarattığı tehlikelere benzer tehlikeler yaratmakla birlikte ilave olarak, gün ışığı mevcut olduğunda ya da bir başka ışık kaynağı varken güneş panelleri elektrik üretmekte yani “on” durumunda bulunmaktadır.

İşte tam burada en kritik konu ortaya çıkıyor: Acil bir durumda sistemin bütünüyle ve tam olarak enerjisiz ve devre dışı bırakılması nasıl sağlanacaktır? Bu, normal şartlarda kolay bir iş değildir. Bir başka sıkıntı da enerji depolama sisteminden (varsa) kaynaklanıyor. Zira güneşin olmadığı zamanlarda PV sistemi bataryalara depoladığı enerjiyi ihtiyaç duyulan yerlerde tüketmeye devam ediyor ve “on” durumunu koruyor.

İleri üretim teknikleri, güneş enerjisi teknolojilerinin geleneksel yaklaşımların ötesine geçerek değişik uygulama olanağı bulmasına yardımcı olmaktadır. Örneğin bazı paneller yatay ya da açıyla değil, düşey yüzeylere dikey olarak da monte edilebilmektedir. Bu durum kimi zaman ortaya çıkan tehlikelerle ve yangınla mücadelede bazı soruları da beraberinde getiriyor. Örneğin PV sistemi oluşturan parçalar, dışarıdan gelen bir alevi nasıl engelleyecek, buna nasıl ve ne kadar süreyle dayanacak ya da yangının etkisini daha da artıracak mıdır?

Ayrıca yenilikçi çalışmalarla geliştirilmiş bulunan çeşitli çatı kaplama malzemelerini (shingle, güneş kiremitleri v.b.) yangınla mücadele ekipleri ne kadar bilmektedir ve bu malzemelerin kullanıldığı ortamlarda yangınla nasıl mücadele edeceklerdir? Bu malzemelerin ömürleri ne kadar olacaktır ve ileride ne kadarlık bir tehlike yaratacaklardır ya da tersi? Bunun yanı sıra aşırı yüklerin etkisinde kalınması durumunda örneğin rüzgar, fırtına, dolu ve kar gibi sıra dışı şartlarda, yapıların yangın güvenliği açısından fiziki durumu ne olacaktır?

Günümüzde bina ve çatı tipi PV uygulamaları giderek yaygınlaşıyor. Ancak itfaiyeciler ya da yangınla mücadele ekipleri için herhangi bir yangınla mücadele faaliyetinden daha farklı bir durum söz konusu değil. Fakat uygulamalara bağlı olarak, örneğin çatının tamamının ya da bir kısmının PV sistemle kaplı olması, yeterli yürüyüş yollarının bulunması ve yangın durumunda, çatıda yangına müdahale için uygun pozisyon alınabilecek yer imkanı yangınla mücadele tekniği açısından büyük önem taşıyor. Büyük ölçekli çatı veya arazi tipi PV sistem uygulamaları içinse işler biraz daha karmaşık ve sıkıntılı hale gelebiliyor. Yine de yangınla mücadele ekiplerine tavsiye edilen genel husus, PV sistemlerdeki yangını da enerji üreten bir elektrik santralinde ortaya çıkan yangın şeklinde ele alıp değerlendirmeleri ve buna göre mücadele etmeleri şeklinde olacaktır.

Yangın güvenliği açısından, konvensiyonel bir enerji santrali veya benzer bir yardımcı tesis için, örneğin bir trafo ya da dağıtım merkezi gibi, yapılacak en doğru şey iyi bir planlama ve santral yetkilileri tarafından açık ve net bir şekilde tanımlanmış kılavuz olmadıkça, yüksek gerilimin bulunduğu alanlara/bölgelere kesinlikle girilmemesidir.

Ülkemizde güneş enerji santrallerinde, henüz gerçekleşmiş ciddi bir yangın olayı bilgisi şu ana kadar duyulmadı. Dileriz bundan sonra da duymayız. Ama ya olursa?

Zafer ARIKAN - Enerji Günlüğü