Küresel emtia fiyatlarında son bir yılda yaşanan hızlı artışın arkasında esas itibariyle pandemi sürecinde ertelenmiş talebin yavaş yavaş açığa çıkmaya başlaması etkili oluyor. Hem olağan talep artışının hem de bazı üretim ve iletim kısıtlarının tetiklediği spekülatif beklentiler de fiyat artışlarını tetikleyen bir diğer faktör.
Afganistan’da yönetimin değişmesinden Rus doğalgazını ABD ve AB’nin engelleme çabalarına rağmen tamamlayan Rusya’nın piyasa üzerindeki gücünü, etkisini arttırmasına uzanan bir dizi jeostratejik ve jeopolitik gelişme de tüm bunların üzerine tüy dikmiş durumda.
Gösterge niteliğindeki enerji emtiaları arasında petrol, kömür ve doğalgaz başı çekiyor. Bu üç üründeki fiyat değişimleri ister istemez ekonominin diğer alanları üzerinde de belirleyici bir etkiye yol açıyor.
Türkiye enerji ithalatçısı bir ülke. Dünyadaki genel büyümenin üzerinde bir ortalama büyüme trendine sahip olması, enerji faturasını kritik bir gösterge haline getiriyor. İthalat faturasının artması dış ticaret dengesi başka olmak üzere makro dengeleri bozmasının yanında, fiyatlar genel seviyesini de ister istemez yukarı itiyor.
Benzin ve motorin gibi petrol türevi ürünlerin taşımacılık alanında ana girdi olması, bu emtianın ulaşım harcamaları üzerindeki belirleyici etkisini kaçınılmaz kılıyor. Doğalgaz ve kömür ise Türkiye’de enerjinin en yaygın kullanılan formu durumundaki elektriğin fiyatlarını da doğrudan etkiliyor. Çünkü kömür ve doğalgaza dayalı santraller elektrik üretiminde yarıya yakın paya sahip. Ve gösterge niteliğindeki spot elektrik piyasasında oluşan fiyatların ana belirleyicileri de bu iki kaynak oluyor.
Doğalgaz ve petrol fiyatlarındaki yükselişi ekonomiye yansıtacak mekanizmayı işleten kurum, Enerji Piyasası Düzenleme Kurumu ve BOTAŞ. BOTAŞ bu ayın başında sanayi ve elektrik üretimi amaçlı doğalgaz fiyatlarına yüzde 15 zam yapmıştı. Ekim ayı başında yapılacak yeni bir zam hiç de şaşırtıcı olmaz. Hatta bu kez tarife artışı, konut gazı fiyatlarına da uzanabilir. 1 Ekim 2021, elektrik fiyat tarifelerinin yenileceği en yakın tarih. Burada da EPDK devreye girecek.
Eylül ayında elektrik santrallerine satılacak gazın fiyatında yapılan artış, 1 Ekim’den itibaren elektrik fiyatlarına yansıtılması beklenir ki bunun adı da elektrik zammıdır. Ayrıca EPDK’yı elektrik fiyat tarifelerini arttırmaya yöneltecek tek faktör doğalgaz zammı değil, kömür de fiyatı artan bir diğer elektrik üretim girdisi. Dolayısıyla önümüzdeki kış, enerji açısından "ağır" geçecek diyebiliriz.