Hepimiz 6 Şubat 2023 günü önce 7,7 Richter Pazarcık Kahramanmaraş, sonra 7,4 Richter değerinde Elbistan'da arka arkaya meydana gelen büyük deprem felaketlerinin şokunu yaşıyoruz. Günlerdir TV'lerde arama kurtarma çalışmalarını izliyoruz. Vefat sayısı 40+binlere yaklaşıyor, enkaz altında kalanların net sayısı henüz belli değil, uzmanlar çok büyük kayıp tahminleri yapıyorlar. Yerinde çevre gözlemler yapan sokak kameralarının aktardıkları görüntüler içler acısı.
Herkesin Maraş, Hatay, Adıyaman, Antep deprem bölgesinde yakınları var. Bizim bir tanışımızın beş katlı evi deprem arkasından çöktü, kimse kurtulamadı. Alt giriş katındaki bir işyeri geniş mekan sağlamak için alt kat kolonlarını kesmiş. "Yumuşak kat" (soft story, pancake collapse) tabir edilen zayıf taşıma durumu oluşmuş, apartmanın üst katlarını taşımaya yetmemiş. Önceki fotoğrafları çok güzel olan Gaziantep Zübeyde hanım caddesindeki apartman artık yok. Enkaz kaldırma çalışmaları devam ediyor. Yanındaki apartmanlar zarar almadan yerlerinde kalmışlar, ancak tedbir amaçlı içeri girmeye izin verilmiyor.
Bizim sitedeki binalar tünel kalıp olarak inşaa edilmiş. Tünel kalıp sistemi dikey ve özellikle yatay deprem yüklerini rahat tolere edebiliyor, TOKİ binalarının yüksek katlı olanları tünel kalıp sistemi ile yapılıyor. Ankara Bilkent Emlakbank, Yaşamkent, İncek, Turkuvaz Toki, İstanbul Ataşehir Emlakbank evleri tünel kalıp sistemi ile inşaa edildiler ve 1999 Yalova Gölcük depreminde test edildiler, hepsi sağlam. Yaklaşan büyük İstanbul depreminde neler olur önceden bilmek zor.
Deprem önlemi için bina temel kolonlarına Japon usulü sismik izolatörler koymak, yumuşak zeminlerden kaçınmak, deprem şartlarına kurallarına yönetmeliklerine uymak, yapıda uygun miktarda çelik ve beton kullanmak, ciddi statik hesaplar yapmak, riskli tasarımlardan kaçınmak gerek. Bunlar yetmez. Birde inşaat sonrası tedbirler var.
Belki hatırlarsınız, 2004 yılında Konya'da bir Zümrüt apartmanı vak'ası yaşanmıştı. İddiaya göre 11-katlı Apartmanın girişinde tekstil ürünleri satan dükkan işletmecisi, dükkanında yer açmak için ana taşıyıcı kolonu kestirmiş, bunun sonucunda bir süre sonra bina aniden çökmüş, 92 apartman sakini göçük altında kalarak feci şekilde hayatlarını yitirmişlerdi. Dükkan sahibi değişiklik yaparken hiç bir yere danışmamış, bildirimde bulunmamış, apartman sakinlerinin durumdan haberi dahi olmamış, kolon kesildikten sonra apartmanın tamamında günlerce yanık kokusu hissedilmiş- demirlerin yarattığı sürtünmeden kaynaklandığı ifade edilmiş- kokunun kalorifer tesisatından kaynaklandığı zannedilmiş, usta getirtilip kalorifer tesisatı kontrol ettirilmiş ancak kokunun sebebi apartman çökene kadar anlaşılamamıştı. Yaşanan çok hazin ve çok üzücü bir olaydı.
Çok katlı blokta bir daire satılıyor. Evi satın alan yeni kat maliki kimseye haber vermeden, izin almadan, içerde yıkma yenileme faaliyetine başlıyor. Çalışma günlerce sürüyor. Karşı daireler toz ve pislik içinde kalıyor. İçerde neler yapılıyor, kimsenin haberi yok, kontrol hiç yok. Gün boyu yıkma, havalı, elektrikli matkap sesi korkunç gürültü yapıyor. Ağır ve dikkatsiz taşıma yüzünden asansör ses yapıyor sonra bozuluyor, asansör onarımı bu işe sebep olan kat maliki tarafından değil çoğunlukla ortak bütçeden ödeniyor. Cumartesi, Pazar ve bayram günleri daire içinde bu yıkma yenileme faaliyeti devam ediyor. Durum, güvenlik personeli sorumluluk kapsamında değil. Bina yöneticisi eğer binada değilse, ortada şikayet edecek kimse olmuyor.
Binada evden çıkamayan yaşlılar var, emekliler var, uyuyan bebekler var, ders çalışan öğrenciler var, evinden home-ofis çalışan yazılımcılar var. Bu durumda mağdur olan komşu olarak siz ne yapabilirsiniz? Yeni kat malikini görünce surat asabilirsiniz. Kapıyı yüzüne çarparsınız. Kapısını çalıp çalışanları uyarırsınız, ancak işçiler çoğunlukla sizi dinlemezler. Günler boyu yaptıkları gürültü, çıkardıkları pislik yanlarına kar kalır. Sizin sinirleriniz bozulur.
Aynı durum tatil yerinde yazlık evinizin yanında inşaat olarak ortaya çıkabilir, tüm yaz tatiliniz gürültü ve pislik içinde geçebilir. Şehirde bağımsız ev komşunuz bunları yapabilir. Böyle bir durumda uyarı yapmak, bizde polisin görevi degil. Almanya'da Münih'te böyle durumlarda uyarı yapmak polisin görevi oluyor. Onarım sırasında, pimapen yenileme yaparken çok gürültü yaptıkları için şikayet alan, kapılarına görevli semt polisinin geldiği yan komşu olayını bizzat gördüm.
İstanbul'da gördüğüm başka bir uygulamada ise tadilat yapan yeni kat maliki, yönetim ile işin düzeni ve süresi üstüne mukavele imzalıyor. En kısa zamanda, ortalığı nisbeten az kirleterek, az gürültü yaparak, sadece çalışma günleri saat 10:00-17:00 arasında çalışacağını beyan ediyor, bunu bir yazılı duyuruyla alt giriş kapısına asıyor. Güvenlik bu teyidi tadilat yapana imzalatıyor ve kontrol ediyor.
Durumdan vazife çıkararak, daire içi yenileme işgötürme işplanı mukavelesi nasıl olmalı diye yazarınız kafa yordu, sanki bir termik santral ÇED yönetmeliği hazırlıyor gibi düşündü. Aşağıda ilk taslak kuralları bilgilerinize sunuyorum;
•Apartman daire içi yenileme (tadilat) öncesi, yeni kat maliki yönetimden izin alacak ve yazılı yenileme planı verecektir. Bu süre 4-haftayı geçemez. Her türlü zarardan kat maliki sorumludur
. Balkon kapatmak, duvar yıkmak yasaktır.
•Apartman içi yenileme öncesi yönetime zarar tazmini için makul bir kaporo yatıracaktır. Daire kat komşularının ve alt üst komşunun onayı veya itirazına göre bu para tazminat olarak zarar görenlere ödenecektir. •Daire içinde tüm söküm, hurda taşıma faaliyetleri için makul süre en fazla 2- çalışma günüdür.
•Yeni elektrik kablo çekme, sıcak soğuk su boru sökme- yenileme- döşeme için makul süre 2-çalışma günüdür.
•Badana, boya, yer kaplaması değişimi için makul süre en fazla 5- çalışma günüdür,
•Banyo söküm yenileme, gömme dolap, mutfak yenileme için makul süre 2- iş günüdür.
•Isıcam, Egepen, Pimapen söküm, yenileme, balkon kapatma için makul süre en fazla 2- iş günüdür.
•Sökme ve yeni malzeme taşınması sırasında asansöre personel binmeyecek, gönderim ve alım için alt ve üst katta asansör dışında personel bulundurulacaktır.
•Asansör bozulması halinde onarım masrafları kaporodan düşülecektir, eğer masraf kaporodan daha fazla olursa fazla miktar ayrıca tazmin edilecektir,
•Pazar, ve bayram günleri kesinlikle daire içinde çalışma yapılmayacaktır. •Çalışma günleri içinde saat 10:00-17:00 arası çalışma yapılacaktır.
•Daire içi çalışma sırasında daire kapısı kapalı tutulacaktır. Antreye, ortak kat komşularına toz, gürültü, pislik gidişi önlenecektir.
•Yenileme iş bitiminde zarar ziyan belirlemesi yapılacak, çalışılan her fazla hafta için kaporodan ceza payı düşülecek, ayrıca asansör bakım, alt üst komşu zarar ziyanları ödenecek, düşülen para bina yönetim genel bütçesine aktarılacaktır. Kalan para varsa iade edilecektir.
Bu tip benzer taslak sözleşmeler, Gürültü yapıp, etrafı pisleterek, yeni evine daha taşınmadan komşuların antipatisini kazanarak, sonraki zamanlarda yaşanacak komşuluk ilişkilerinde oluşacak sorunların yaşanmaması açısından çok isabetli olur, düşüncesindeyim. Bunlar tıpkı termik santraller inşaa öncesi ÇED raporu almak, santral yaparken çevreye zarar vermemek, HES, RES, GES, otoyol için çevre insanına sormak ve onayını almak, medeni toplumların hassas olduğu konular. Bizde en büyük rahatsızlığı veren bizzat kamu kurumları, onay veren denetleyen belediyeler ve saygısız sorumsuz bilgisiz müteahhitler olduğu için, saygısız insanlara ihale verildiği için sorun patolojik ve çözümü kısa, hatta orta vadede bile hemen mümkün değil. Ancak yine de konu üstünde düşünmek, ciddi kafa yormak lazım.
Apartman içi yenileme işleri, yeni komşunun keyfine, yenileme yani tadilat müteahhitinin insafına keyfine yorumuna insiyatifine bırakılmayacak derecede önemli ve ciddi işlerdir. Bu konuyu baştan sıkıya almak, ciddi iş programı yapmak, ve parasal yaptırımlarla çözmek en iyisidir. Tabiat affetmiyor. Depremde hayatını kaybeden yurttaşlarımıza Allahtan rahmet, yaralılarımıza acil şifalar, ve yakınlarına baş sağlığı diliyoruz.