Değerli okuyucular, 

İnsan geriye dönüp kendi yaşadıklarını her yeni gözden geçirişinde işin farklı yönlerini görebiliyor.

Ben de sizlere bu sefer, geçmişi bundan yaklaşık çeyrek yüz yıl önceye dayanan bazı anılarımı, deneyimlerimi, gördüklerimi, duyduklarımı anlatmaya çalışacağım.  

1996 yılının başlarında, TengizChevroil (TCO) ortak girişimi, ABD'li büyük yüklenici şirket yine ABD'li Bechtel'den Tengiz sahasındaki mevcut termik santralin durum değerlendirmesini yapmasını istedi. Bechtel, talebi tavsiye edilen kazan tedarikçisi McDermott Group şirketlerinden Babcock & Wilcox Company'ye iletti. Grup, Tengiz Petrol sahasına iki saha şefi / yöneticisi göndermeye karar verdi.

Babcock & Wilcox International Inc, Barberton, Ohio ABD'den Servis Mühendisi Bay Alan E. Reid ve Houston Texas ABD'deki McDermott Offshore Drilling Inc'den Bölge Pazarlama Müdürü Bay Walid A. Bader, Kazakistan'daki Tengiz Petrol Sahalarına gönderildi. Tarihler Zaman Haziran 1996’yı gösteriyordu.

Mevcut buhar kazanlarının durum değerlendirme çalışması bedel karşılığı yapılacak ve dolayısıyla tüm masraflar müşteri tarafından ödenecek ve ayrıca davet edilen şirkete toplu mühendislik ücreti (50K USD) ödenecek idi.

B&W’nin Tengiz tesisine en yakın ortak girişim şirketi olduğumuz için, ekibe katılmam ve onları şantiyede desteklemem ve gelecekte ihtiyaç duyulursa / gerektiğinde teklif vermek için hazırlanmam istendi.

Batı Kazakistan'daki Tengiz sahası, Hazar Denizi’nin kuzeydoğu kıyıları boyunca alçak sulak alanlarda yer almaktadır. 1979'da keşfedilen Tengiz petrol sahası, yakın tarihin en büyük keşiflerinden biridir. Tengiz'in 350 kilometre kuzeyindeki Atyrau şehri, Tengiz petrolünün ana ulaşım merkezidir. Pek çok ülke, bu petrol kaynağına erişimi güvence altına almak için büyük bir jeopolitik rekabet içindedir.

Chevron / Bechtel çalışanlarının Tengiz Petrol sahalarına charter uçuşunu yakalamak için İstanbul’dan Budapeşte’ye uygun / bağlantılı THY uçuşu yaptım. Budapeşte’de ekibimiz toplandı. Uçuşumuz Budapeşte’den Kazakistan’ın Atyrau şehrine, Tupolev 124 Rus yapımı bir uçakla Macar Havayolları tarafından haftada bir yapılan charter uçuşuyla gerçekleşti. Diğer yolcular, Louisiana Körfezi açık deniz veya kara petrol sahalarında Chevron çalışanları, teknisyenleri, kazıcıları, güney aksanıyla konuşan petrol işçileri ve Bechtel Londra ofisinden mühendisler, çoğunlukla İngiliz vatandaşları olan ve yemek, lojistik gibi yardımcı hizmetler çalışanlarıydı. vb. 

Dört saatlik uçuşun ardından Atyrav havaalanına indik. Kayıt için o zamanlarda bilgisayar olmadığından ve tüm kâğıt işleri manuel olarak yapıldığından, 150 yolcunun tümünün gümrük iznini geçmek neredeyse dört (4) saat sürdü. Ardından yiyecek erzak, atıştırmalıklar ve su dağıtıldı. Çölde, havalimanına yaklaşık 350 km uzaklıktaki Tengiz petrol sahalarına gitmek için otobüse binmeye davet edildik. 

Araçlar eski Rus yapımı ve klimasızdı. Çöl sıcağını azaltmak için tüm perdeler kapalı, tüm pencereler sonuna kadar açıktı. Yol tek şeritte yapılmıştı ve çok yıpranmıştı, bazen tüm yol boyunca boşluklarla hendeklerle dolu kaba çıplak topraktı. 

Üç saat sonra otobüsler açık havada, çölün ortasında durdu, insanlar farklı bir anlamı olan ama belirsiz olan ‘Barış Molası’ diye bağırdılar. Boş yolun bir tarafında rahatlamak ve sigara içmek için dizilen erkekler ve yolun diğer tarafında da kadınlar aynısını yaptı. Petrol sahalarındaki kamp alanına ulaşmadan önce bu ritüeli iki kez daha tekrarladık. 

Başlangıçta 25 milyar varil (4 km³) petrol olduğu tahmin edilen Tengiz, dünyanın altıncı en büyük petrol sahasıdır; geri kazanılabilir ham petrol rezervlerinin 6 ila 9 milyar varil (0,9 ila 1,4 km³) olduğu tahmin edilmektedir. Diğer birçok petrol sahası gibi, Tengiz'de de büyük doğal gaz rezervleri bulunmaktadır. 

Kamp alanında bize sadece yataklı, tuvaletsiz konforsuz prefabrik andakondu kışlada duşsuz ayrı odalar verildi. Benzer yatakhaneler yerel Rus / Kazak kadın işçiler / büro personeli / avukatlar / muhasebeciler ve kısa süreli kalış için Tengiz Petrol Sahalarında bulunan uluslararası hizmet personeli için tahsis edilmişti.

Yatakhanenin ortasındaki ortak tuvaletleri kullanmamız gerekiyordu. Bay / Bayan Tuvalet ve duşların girişinde veya içeride hiçbir kapısı yoktu, hepsi açıktı. 

Ertesi sabah kayıt olduk, birçok form doldurduk, yönetim Polaroid fotoğraflarını çekti ve her zaman yanımızda taşımamız gereken kimlik kartlarını oluşturduk. 

Sonra bir tam gün güvenlik kursuna başladık.

Tengiz petrolü yüksek miktarda (Yüzde 17’ye kadar) kükürt içerdiğinden, kükürt bloklarında 9 milyon ton kükürt yan ürün depolanmış. Bu kükürt bloklarını yığınlar halinde gördük.

Çok sıkı Şantiye güvenliği, geçmişte benzer yerlerde meydana gelen ve birçok insan kaybına neden olan tehlikeli gaz / kükürt sızıntılarından kaynaklanıyordu. Bu güvenlik kursunda herhangi bir tehlikeli gaz kaçağı durumunda ne yapacağımız, nereye gideceğimiz, gaz maskelerimizi nasıl kullanacağımız, siteyi nasıl boşaltacağımız, nereden kaçacağımız öğretildi. Gün Sonunda yazılı bir sınava girdik ve sitede çalışmak için sertifika / lisans aldık.

TengizChevroil (TCO) ortak girişimi 1993'ten beri Tengiz alanını geliştirmişti. TengizChevroil'deki ana ortaklar Chevron (Yüzde 50 pay), ExxonMobil (Yüzde 25 pay), KazMunayGas aracılığıyla Kazakistan hükümeti (Yüzde 20 pay) ve Rus LukArco (Yüzde 5).

Her sabah saat 05:00 civarında uyanıyorduk, ortak tuvalet bölümüne gidiyorduk, temizleniyor, odamıza dönüyor, giyiniyor, servis otobüslerine biniyor ve  25 km uzaktaki üretim sahasına / petrol sahalarına / ofislerine gidip çalışıyorduk.

İşyerine otobüs yolculuğu yaklaşık 30 dakika sürüyordu. Çalışma sahasındaki herhangi bir gaz sızıntısı için güvenlik önlemleri vardı. Bireysel gaz maskelerimiz vardı. Petrol sahası boş bir taş / kum çölünün ortasındaydı, ortada hiçbir hayvan yoktu, hiçbir yerde bitki yoktu. 

Haftada 6 gün artı Pazar sabahı, her gün 06:00-18:00 saat arası ve bir saat öğle yemeği molası ile çalışıyorduk. 

Tengiz petrol sahası, dünyanın en büyük petrol sahalarından biridir. 24 milyar varil yüksek kaliteli petrol ve 6-9 milyar varil geri kazanılabilir petrol içermektedir. Çok Derindir, hedef derinliği 4500 metredir. Aynı zamanda önemli gaz rezervleri (18.000 milyar metreküp) içerir.

Büyük bir jeopolitik rekabet alanı, petrolün bu petrol sahasından çıkarılmasını içerir. Tengiz sahasından gelen petrol, Hazar Boru Hattı Konsorsiyumu (CPC) projesi aracılığıyla Rusya'nın Karadeniz kıyısındaki Novorossiysk limanına yönlendirilir. 

Alan geliştirmek için büyük bir altyapı yatırımı gerekmektedir. Bunların çoğu Rus Teknik Tasarım Enstitüleri tarafından tasarlanmıştır ve uygulanmıştır, işleme tesisini batılı müteahhitlerden oluşan bir konsorsiyum inşa etti. Konsorsiyumda Lurgi, Litwin ve Lavalin vardı.

İkinci gün, kapalı alanda yedi adet, herbiri saatte 40 ton buhar çıkış kapasitesi bulunan, çok kötü çalışma koşullarında, uzun süre bakımları yapılmamış, ancak tesislere zar zor hizmet veren buhar kazan santrali inceledik. 

Önümüzdeki iki tam haftayı enerji santralinde geçirdik, buhar kazanları, fırın duvarları, dom, buhar üretim boruları, süperheater, emniyet valfleri, enstrümantasyon ve kontroller, pompalar, iç ve dış buhar boruları / tüpleri, teknik çizimlerin içi ve dışı hepsini incelendik. Fotoğraflar çektik, boru ve dom kalınlıklarını ölçtük. Söz konusu kazanlarla ilgili her bilgiyi not ettik. Şantiyede, ana ofislerimize döndükten sonra fiili ‘Durum Değerlendirme’ raporunu sonuçlandırmak için ön ‘Saha Raporumuzu' hazırladık. 

Şantiyede bulunduğumuz tek Pazar günü, birkaç kilometre ötedeki Türk müteahhitlik sahasını ziyaret ettik. Eski Macar Devleti müteahhitleri kamp tesisinden satın alınan ve minimum yenileme ile işletilmeye devam edilen tesisimize kıyasla, Türk şantiye tesisi yeni, ve çok daha iyiydi. 

Her işçi / teknisyen / mühendisin duş ve tuvaletli ve ayrı bir odası vardı. Uydu TV erişimleri, en son Wi-Fi PC donanım ve yazılımları, inşaat makineleri, hepsi iyi durumda, makine atölyeleri vs. vardı. Lezzetli taze yemekleri olan lokantası ve çok uygar bir çalışma ortamları vardı. Türk müteahhitlik şirketi, petrol sahası boru hattı inşaatı yapan ve ofis mühendisliğinde TCO ve Bechtel’in alt yüklenicileriydi. 

Petrol sahası çalışma sahasındaki TCO ofislerimizde, her kişi / mühendis / işçi tam dört hafta çalışıyor, ardından sonraki dört hafta tatile gidiyor ve yerini / masasını / sorumluluğunu yerine koyduğu kişiye veriyordu. Bu tür çalışmalara “28/28 rotasyon” deniyor. Normal çalışma pratiği, günlük kolay sorunları çözecek ve sorunları yerinde uygulayacak şekildeydi. Ofislerde çalışanların çok gergin, zor akran ilişkileri, stresli, mobbing koşulları yaşadıklarını hissettik. 

Akşam yemeğinde, et / tavuk / balık seçeneklerimiz vardı, hepsi donmuş stoktan, pilav / makarna / biraz yeşil salata, sütlü tatlı ve meyve suyu ile patates veriyorlardı. Yemekten sonra yapacak bir şeyimiz yoktu. Çay / kahvemizi alıyorduk, yemek masamıza oturuyorduk ve diğer insanları izliyorduk, yerel Kazakh Rus hanımlarla biraz sohbet ediyorduk ve sonra hepimiz yatıyorduk. 

Büro / Yemek / Servis işleri, nispeten iyi eğitimli personel, avukatlar / idari personel, daktilo / çevirmenlik işleri yerel Rus / Kazak kadınlar tarafından yürütülüyordu. Tolstoy ve Dostoyevski’nin güzel kızları ile Tolstoy, Dostoyevski, Çaykovski, Mussorgsky ve başka birçok entelektüel konularda konuşmalar yapabiliyordunuz. 

Sonunda santralde saha gözetimi yaptık, saha faaliyetimizi tamamladık ve ilgili ülke ofislerimize döndük. Notlarımızı e-mail ile değiş tokuş ettik ve mevcut buhar kazanları ile ilgili son Durum Değerlendirme Raporu’nu tamamlayarak TCO yetkililerine sunduk.

Özetle, onlara mevcut buhar kazanlarını söküp değiştirmelerini, uluslararası piyasalardan yeni paket buhar kazanları satın almak için bir uluslararası ihale açmalarını tavsiye ediyorduk.

Ayrıca bütçelerine uygun olarak herbiri 70 tph kapasiteli 4 adet yeni paket buhar kazanı için bütçe / tahmini / götürü / fiyat önerimizi de ekledik. 

1997 yılında, toplam 12 ay içinde bitirilecek, 4 adet yeni paket kazanın yapımı / imalatı / montajı / işletilmesi için açık uluslararası rekabete dayalı ihalede sipariş aldık. 

Müşterimiz Birleşik Krallık'ta BECHTEL International Inc. idi ve kapsamımız şöyleydi. Tasarım ve detay mühendisliği, 4 adet herbiri 70 ton paket tip buhar kazanı temini ve yerinde montajı, besleme suyu sistemi, üfleme ve drenaj sistemi, dış boru tesisatı, ham su arıtma sistemi, kondensat arıtma sistemi, boya, refrakter, izolasyon, malzeme temini ile ilgili ekipmanların otomasyonu, testler ve devreye alma, işletme ve bakım kılavuzu. Fiyat yaklaşık 10 milyon ABD Doları idi (2007 fiyatlarıyla). 

Sahada tanıştığımız genç yetenekli uluslararası mühendislere ne oldu? 

Dostoyevski ve Tolstoy’un son derece eğitimli, güzel, samimi, romantik ve narin Rus ve Kazakh kızlarıyla kısa süreli aşk ilişkileri vardı. Ama bu ilişkiler sonunda uzun süreli evliliklerle sonuçlandı. 

Tengiz çölünün güzel kadınları  ülkelerini terk ederek Louisiana ABD, Londra İngiltere veya İstanbul Türkiye’ye gelin gittiler, göç ettiler. 

Uluslararası mühendisler, yerel meslektaşlarının uzun Sovyet hükümdarlığı nedeniyle çok az sahip oldukları veya neredeyse hiç sahip olmadıkları yüksek derecede sahip olma içgüdüsüne sahipti. Şirketlerimiz kültürleri ve genleri karıştırmak için de çalıştı.