HALUK DİRESKENELİ 

Maden Tetkik Arama (MTA) ve Anadolu Üniversitesi 2014 yılı Akademik Araştırma makalesine göre (Korhan Usta, Hatice Kutluk) Eskişehir-Alpu havzasında Güneybatı-Kuzeydoğu uzanımlı iki yatay katman halinde kalınlıkları 0,55 ila 31,60 metre arasında değişen linyit oluşumlarının varlığı saptanmış. 

Görünür rezerv miktarı yaklaşık 1.5 milyar ton. Üst katmanın ortalama kül içeriği yüzde 36, kükürt içeriği yüzde 1,87, nem yüzde 36 ve ortalama kalorifik değeri 1950 kcal/kg. 

Alt yatay katman ortalama kül içeriği yüzde 28, kükürt içeriği yüzde 1.13, nem yüzde 32 ve ortalama alt ısıl kalorifik değeri 2150 kcal/kg 

Türkiye’nin en büyük üçüncü linyit havzası olan Eskişehir-Alpu linyitlerinin çok önemli ekonomik değere sahip olduğu görülüyor. 

Elektrik Üretim AŞ’ye (EÜAŞ) ait Eskişehir Alpu-Tepebaşı kömür sahaları özelleştiriliyor. 1080 MW’lik santral kurma şartıyla, birim başına en düşük elektrik satış fiyatını veren istekliye devredilecek.

DÜNYA Gazetesi’nin 28 Eylül 2017 nüshasında yer alan Mehmet Kara imzalı habere göre Pazarlık usulü uygulanmak suretiyle gerçekleştirilecek ihaleye katılacak istekliler, söz konusu sahaya kurulacak santralde üretilecek elektrik enerjisini EÜAŞ’a en düşük fiyatla satma taahhüdüyle yarışacaklar. 

Pazarlık usulü, başlangıç satış fiyatından eksiltme yapılmak suretiyle uygulanacak ve ihale komisyonu tarafından gerekli görüldüğü takdirde ihale, pazarlık görüşmesine devam edilen teklif sahiplerinin katılımı ile yapılacak açık eksiltme suretiyle sonuçlandırılacak

Eskişehir Alpu ve Tepebaşı kömür sahalarının santral kurma şartıyla ve işletme hakkının devri yoluyla özelleştirilmesi ihalesine ön yeterlilik için son başvuru tarihi 26 Ocak 2018 olarak belirlendi. 

Kömür yatakları işlenecek, 1080 MWe kapasiteli termik santral yapılacak, kömür burda değerlendirilecek, elektrik üretilecek, satılacak, hazine satınalma garantisi verilecek. Özelleştirme idaresinde yapılacak açık ihalede en düşük 5-6 ABD cent civarında satış fiyatı bekleniyor.

Eskişehir Alpu Tepebaşı Kömür Sahası işletme hakkı devri ihalesinin geçici teminatı 25 milyon TL olarak belirlendi. 

EÜAŞ’ın geliştirdiği ön yatırım projesine göre yaklaşık 1.8 milyar ABD Dolar tahmini bedelli proje kapsamında 1.125 hektarlık üretim alanının yaklaşık 116,8 hektarlık kısmında santral sahası, yaklaşık 30 hektarlık kısmında ise kömür stok sahası tesis edilmesi ve işletilmesi planlanıyor. 

Toplam kurulu gücü 3x360 MWe, ısıl gücü ise 900x3 MWt olarak öngörülen Alpu Termik Enerji Santrali’nde ana yakıt olarak yılda yaklaşık 6.3 milyon ton yerli kömür (linyit) yakılacak. Santral işletmeye geçtiğinde yılda 1.6 milyon ton taban külü ve uçucu kül ile 350 bin ton alçıtaşı olmak üzere toplam 1 milyon 950 bin ton atık oluşacak. 

Santrale sadece 1.787 hektarlık alan kaplayan B sektör sahasından kömür sağlanacak. B sektör sahasında belirlenen A3/4 ve C damarlarının tam mekanize bir sistemle üretilmesi durumunda toplam kaynağın yüzde 52’si oranında değere karşılık gelen 296 milyon tonluk bir tüvenan rezervi hesaplandı. 

Türkiye'de düşük kalorifik değerde yerli kömürü yakan, tasarımı kendini uzun işletmede ispatlamış, güvenilir santraller yok mu? Var, sayalım. Soma-B #5-6, Seyitömer #4, Kangal #3, Afşin-B.

Hepsi yerli kömür yakmada çok iyi, hepsi kendilerini 20-30 yıl uzun işletmede ispatladılar. Yerli kömür yakma sorununu çözdüler, başka eksikleri olabilir. 

Kurum üfleyiciler (sootblowers) yetersiz ise sayılarını çoğaltırsınız.

Baca gazında toz tutma filtreleri yetersiz ya da küçük ise daha büyüğünü koyarsınız. Bacagazı kükürtsüzleştirme yoksa, FGD (flue gas desulphurisation) eklersiniz. 

Baca gazında NOx istenen limitlerin üstünde ise Low-NOx burner/ yakıcı kullanırsınız, yetmiyorsa SCR (selective catalytic reactor) tasarımını yaparsınız. 

Yerli kömür üstüne yatırım yapan yatırımcılar, çoğu Uzakdoğulu firmalardan satın aldıkları, Çin, Kore, UzakDoğu tasarımı, yatırımlarının sonuçlarını, konferanslarda panellerde sergilerde bugüne kadar bize anlatmadılar. 

Ortada bu santrallerle ilgili başarı hikayeleri de yok. Yüksek randıman, yüksek verimlilik, yüksek emreamadelik bilgileri yok. Sızan haberler hiç iyi değil. Bir proje gercekleştirildikten sonra, o proje sonuçları herkesle paylaşılır. Bu hem kabul edilebilir şirket reklamıdır. Hepimiz okur, tebrik ederiz, ayrıca onların tecrübelerini paylaşırız. Son 10-yılda yapılan CFB (circulating fludized bed, dolaşımlı akışkan yatak) yerli kömür yatırımları hakkında ortada hiçbir şey yok.

Başka kömür yatırımları hakkında ise her yerde çok sayıda bilgiler, akademik ticari makaleler haberler, sunumlar, paylaşımlar mevcut. Yerli kömür yakan çoğu CFB teknolojisine sahip yeni santrallerde derin bir sessizlik var. Kimse birşey açıklamıyor, milyar dolar düzeyinde paralar yatırıldı. Ortada bir haber yok, bilgi yok, devamlı işletme erteleniyor, sonuçlar açıklanmıyor, bilgi verilmiyor. Benim yorumum şöyle: 

Çok ıslak, yüzde 50-55 oranda su, nem, rutubet ihtiva eden yerli kömür ön ısıtma, nem alma, susuzlaştırma sistemleri olmadan çalıştırılamadı. Aşırı miktarda ilave yakıt - fuel oil - kullanmadan çalıştırılamıyor, yani ortada adı konamayan, saklanan bir çalışmama durumu var. 

Yeni santralleri kömür besleme, kül, curuf atma sistemlerinde devamlı arıza var. Devamlı rehabilitasyon yapılıyor, bu sistemler komple yenileniyor. Toz tutma filtreleri, baca gazı kükürtsüzleştirme istemleri düzgün çalışmıyor, çoğu zaman devre dışı kalıyor, ancak santaller hala çalışmaya devam ediyor, çevreyi toza buluyor. 

EMEKLİ OLANA KADAR SUSANLAR

Uzakdoğu firmaları rafta hazır (off the shelf) CFB tasarımlarını, her yakıta çözüm, her derde deva olarak, kendi ülke eximbank’larının ucuz finans desteği ile bizim pazara soktular. Çok ucuz fiyatların etkisinde kalan yerli yatırımcıyı ikna ettiler. Uygulanan Çin, Kore, Uzak Doğu tasarımı CFB teknolojisi bizim yerli kömüre uygun değil.  

Bu yatırım kararını veren üst yönetim karar vericileri durumun farkındalar. Emekli olana kadar durumu oyalıyorlar, ses çıkarmıyorlar.

AFŞİN B’DEKİ TEKNOLOJİ UYGUN

Bizce yerli kömüre uygun olan Afşin-B "indirect firing" önkurutmalı pülverize kömür yakma teknolojisidir. Bu teknolojiyi üreten, temel tasarımını yapan Alman firma iflas etti, piyasadan çekildi ama tasarım duruyor, tasarımı yapanlar hala piyasada çalışıyor, projeyi gerçekleştiren Türk firmaları tasarım resimlerine sahipler. Benzer referansları olan daha başkaları da var. Eski inşaat + montaj taşeron konumlarından çıktılar, yeni lider mühendislik şirketleri haline geldiler. Yurtdışında çok sayıda büyük santral işleri aldılar. Termik santral kazanların tasarımın yenilenmesini bizim tecrübeli firmalar çok kolay yaparlar. 

YERLİ BUHAR KAZANI 

Çok gerekiyorsa orijinal tasarımı yapan yabancı tasarımcıları bünyenize katarsınız, daha önce bu projede çalışmış yerli firmadan ayrı ayrı 150 veya 350-MWe buhar kazanı teklifleri alırsınız. Adı geçen firmalar teknik- ticari yeterliğe sahipler. Yerli kömür ile uyumlu termik santral konusunu çok iyi biliyorlar. Ayrı ayrı teklif verebilirler. Yerli mühendislik, yerli müteahhitlik, yerli işçilik çalışır. Binlerce mühendis çalıştıran yabancı firmalar karşısında ezilmeyin, onlarda sizin bizim gibi insanlar, aynı eğitimleri alıyorlar, bizden farkları yok. 

KONTROLSÜZ PROJE, ESKİŞEHİR İÇİN FELAKET OLUR 

Eskişehir kentine 25 km kuş uçuşu mesafede yer alacak termik santral, eğer çevre ekipmanları yetersiz çalışırsa, düzgün ihale şartları altında yapılmazsa, finansörün ve/veya müteahhit firmanın keyfine kalır kontrolsüz yönetilirse Eskişehir kenti için felaket olur. 2-3 yıl sonra bırakıp gidecek UzakDoğulu bir firmanın eline kaderini bırakmış kontrolsüz bir proje yanlıştır. Bu projenin ana müteahhiti mutlaka denenmiş yetkin tecrübeli bir yerli firma olmalıdır. 

YATIRIMCI YILLAR BOYU MEMNUN OLMALI

Yurt dışında yaptığınız projelerde, geçici ve kesin kabulu yaptıktan sonra işi devreder çıkarsınız. Bırakır gidersiniz. Bundan sonrası mal sahibinin işletmecinin sorunudur. Ama yerli piyasada işiniz 30 sene devam eder, yerli müşterinizi (yatırımcıyı) yıllar boyu devamlı memnun etmek zorundasınız. Her problemi çözmek zorundasınız. Müşteri (Yatırımcı) memnun olmazsa bittiniz, tüm firmalara tüm piyasaya kendi projesindeki memnuniyetsizliği öyle anlatır ki, bir daha piyasadan iş alamazsınız. Müşteri ile devamlı yakın çalışmak sizi diri tutar, teknolojinizi ve tasarımınızı geliştirmenize yardımcı olur.

Haluk DİRESKENELİ